Sadlinki

Z Kwidzynopedia - encyklopedia e-kwidzyn

Sadlinki na mapie
UNIQ4f18867b2c1c06ca-googlemap-00000000-QINU

Sadlinki (dawn. niem. Sedlinen) - wieś położona w powiecie kwidzyńskim, w gminie Sadlinki.

Ulica Kwidzyńska. Styczeń 2009. Fot. Jerzy Kosacz

Czerwiec 2008

Sierpień 2007

Kościół w Sadlinkach. Styczeń 2009. Fot. Jerzy Kosacz

Spis treści

[ukryj]

1 Historia
2 Zabytki
3 Zapisy nazewnictwa
4 Zobacz też
5 Sąsiednie Gminy
6 Źródła

Historia

We wczesnym średniowieczu znajdował się tu gródek obronny. Wymieniony został w 1303 roku pod nazwą Czadel (Sadil, Zadil, Sadels), pochodząca od imienia Prusa Czadela. Niektórzy uważają, że nazwa wsi mogła też pochodzić od sprusaczonej nazwy słowiańskiej Sadel, Sedel, Siedle (osada, siedlisko, siodło). W 1346r. były posiadłością biskupią zarządzaną przez włodarza. Komornikiem biskupa był w l. 1379-1383 Mathis z Sadlinek, a w 1385 roku Jakob. Nizinną część wsi wielokrotnie zalewała Wisła. Cała wieś została kilkakrotnie zniszczona i wyludniona podczas wojen polsko-krzyżackich w XV-XVIw. W 1430r. po raz pierwszy wymieniono siedlisko na wysoczyźnie w nazwie Molbach czyli Młynki (dawn. niem. Mühlbach), które bp Jan III Winkeler nadał młynarzowi za czynsz płacony ziarnem z młyna nad strugą. Były tam 3 łany ziemi. Potem określano Młynki jako Stare Młynki (dawn. niem. Alt Mühlbach) lub Ruda (dawn. niem. Ruden). Nad strugą od XVIw. była kuźnica (hamernia), w której z rudy darniowej wytapiano surówkę żelaza i wykuwano różne narzędzia. W stawie powstałym dzięki spiętrzeniu strugi młyńskiej (Bache) właściciele mieli prawo wolnego połowu ryb. W 1586r. jako właściciele młyna byli wymieniani braci Matz, Waltin i Andreas. Bracia stracili młyn, został on zburzony i przeniesiony kilka mil dalej. Powstał folwark (4 łany 17 mórg).

Po sekularyzacji książę Albrecht Hohenzollern opuszczone Sadlinki i Młynki nadał w 1539 roku bp Speratusowi. W 1543r. było tu 13 łanów, a w 1549 roku - 20 na które przywilej otrzymał w 1558 roku Feliks Zaschin z Rozpędzin. Oprócz opłaty czynszu miał stawiać konno, z ludźmi i bronią (na wezwanie). Pod koniec XVIw. majątek przyjęła rodzina Rembow (Rembau), a w 1607r. właścicielem folwarku i karczmy był Gregor Rembow, który ma epitafium w kwidzyńskiej katedrze. Jego córka poślubiła w 1642r. Hansa Georga von Groebena z Nowej Wioski, który został następcą Rembow-Sabińskich. Już w 1662 roku dobra objął elektor brandenburski Fryderyk Wilhelm, który je wydzierżawił radcy dworu Albrechtowi von Ostau razem ze Starymi Młynkami. W XVIII wieku Sadlinki należały do rodziny Podewils oraz nadleśniczego Jerzego Adama Wejhera, który nabył też Stare Młynki i Rudę (dawn. niem. Ruden).

W 1686 roku folwark miał 9 łanów, a grunty chłopskie 30 łanów - 17 na wysoczyźnie i 13 na nizinie. W 1773 roku Sadlinki, Rudę i Białki nabył pruski szambelan (podkomorzy) kpt. Fredrich Brend August von der Marnitz. W 1789 roku w Sadlinkach było 10, a w Rudzie 5 dymów. Dobra rycerskie po śmierci von Marnitza (1810r.) jego spadkobiercy sprzedali. Kolejnymi właścicielami byli: Michael i Henriette Reschke (1843-1874), kupiec Wilhelm Wahrenburg z Gorzowa Wlkp. (1874-1878), Edmund Beyer (1878-88) i por. Otto Charles de Beaulieu spod Kościerzyny (1888-1909). Majątek miał 493 ha.

Ze względu na powszechną uprawę tytoniu już od początku XX wieku Sadlinki jak i cała Nizina uważana była za zagłębienie tytoniowe dla Prus Zachodnich. Mieściła się tu siedziba Westpreussischen Tabakengenossenschaft. Uprawiano też owoce, warzywa, zboże, buraki cukrowe, hodowano bydło i trzodę chlewną. We wsi była poczta i telegraf, a od 1883 roku. dworzec (Bahnhof Sedlinen) kolei Malbork-Toruń i od 1905r. traktat. W latach 1909-32 właścicielem był Hugo Zalewski, który sprzedał majątek Wschodniopruskiej Komisji Osiedleńczej i uległ on parcelacji. W 1912 roku powstała gmina ewangelicko-parafialna, a od 1926/27 rozpoczęto budowę kościoła i plebanii.

W XIX wieku powstała szkoła ewangelicka. W 1930 roku zbudowano nowy budynek i była ona 3-klasowa. W tym samym roku oddano do użytku boisko na skraju lasu, z odsłoniętym pięknym widokiem na dolinę Wisły. Niedaleko stąd było do położonej opodal sadlińskiej szkoły. W 1930 roku powołano w Sadlinkach Związek Sportowy. Znaczną rolę odegrał tu młodzieżowy zespół piłkarski z Sadlinek, który odnosił wówczas sukcesy w lidze powiatowej. W uznaniu zasług starosty (Dr Ulmer w latach 1928-1934 był starostą powiatu kwidzyńskiego) w całym przedsięwzięciu, nowe boisko (Sportplatz) nazwano jego imieniem, co do dziś zaświadcza kamień z napisem "Ulmerplatz 1930" wyeksponowany przy trakcie leśnej ścieżki edukacyjnej.

Był też w Sadlinkach posterunek żandarmerii i 3 gospody. W 1928 roku Stare Młynki-Rudę połączono z Sadlinkami w jedną gminę. Robotnicy sezonowi zatrudnieni na plantacjach tytoniu zimą pracowali w cegielni Arthura Utescha. We wsi było kilka sklepów i zakłady rzemieślników.

W okresie międzywojennym zbudowano drogę do Okrągłej Łąki. W lesie na wschód od Sadlinek znajduje się zniszczony cmentarz ewangelicki

Zmiana dotychczasowej nazwy Sedlinen na Sadlinki ustalona została Rozporządzeniem Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 12 listopada 1946r. (Monitor Polski Nr 142, poz. 262).

W latach 1945-1972 wójtami oraz przewodniczącymi Prezydium GRN byli: Stefan Szwarc, Władysław Stępień, Kazimierz Dunin - Pawłowski, Bernard Baszczyński, Konstanty Bieńkowski, Józef Łukasiak, Jerzy Kołłupajło, Marian Buliński, Ryszard Borowski, Jan Drobysz i Marek Szynkarczyn. Przewodniczącymi Gminnej Rady Narodowej w tym czasie byli: Jan Krzywania, Henryk Wiśniewski, Piotr Żmudowski i Eugeniusz Kielar. Po r. 1990 wójtami gminy byli wybierani: Karol Czyżewski i Elżbieta Krajewska. Radzie Gminnej w Sadlinkach przewodniczyli: Karol Czyżewski, Tadeusz Mikulski, Jan Piskor, Henryk Stromecki, Bolesław Krzemień, Mirosław Zdankiewicz i Jan Piskor.

W 1946r. utworzono szkołę podstawową, której kierownikiem była Julia Łowicka. Szkołą kierowali: Stanisław Gajda, Helena Parszuto, Witold Ziubrowski, Stefan Rodak, Zdzisław Ratkowski, Antoni Psuj, Zenon Majkut, Irena Orepiuk, Edward Budyś, Jadwiga Cessak, Janina Kwaśnicka, Bożena Wrona, Urszula Budyś, Danuta Matysiak, Maria Wołk, Ryszard Bednarczyk, Marzena Czyżewska, Marzena Szuflicka, Andrzej Rupieta. W 1957r. oddano nowy budynek szkoły, a w 1997r. otwarto jedną z ładniejszych szkół w powiecie, do której dobudowano w 2004r. salę gimnastyczną.

Zabytki

Kościół pw. Podwyższenia Krzyża Świętego zbudowany w 1930 roku. Po drugiej stronie ulicy znajduje się cmentarz, którego początek datuje się na 1912 rok.
zabudowania z przełomu XIX/XX wieku.

Zapisy nazewnictwa

1346 - Czedil (UBP)
1380 - Zaltil (UBP)
1383 - Czadil (UBP)
1393 - Czadel (UBP)
1550 - Zedeln, Czedeln (UBP)
1558 - Zedeln(UBP)
1559 - Czedeln (UBP)
1663 - Sedlin (ZtM)
1790 - Sedlinen (Srt)
1885 - Sadlinki (SG)
1945 - Sedlinen (R)
1951 - Sadlinki (R)
inne spotykane formy (Zadil, Sadlin, Sedlienen, Sädlen, Siedliny)