Nowa Wioska
|
UNIQ3e87798659b76bc-googlemap-00000000-QINU |
| Nowa Wioska na mapie |
|---|
Nowa Wioska (dawn. niem. Neudörfchen) - wieś położona w powiecie kwidzyńskim, w gminie Gardeja.
Spis treści[ukryj] |
Historia
Obszar wsi od 1285 roku należał do dóbr klasztorskich Stangów, następnie do Klasztorka lub Mar. Jako majątek wyodrębnił się prawdopodobnie przed czasami biskupa Hioba. Po sekularyzacji w 1525 roku majątek w skład którego wchodziła wieś z folwarkiem (razem szesnaście łanów) znalazł się w rękach rodu von Heydeck, podczas gdy większą część dóbr klasztorskich otrzymali potomkowie Jakuba von Dobeneck. Nazwa wsi pierwszy raz zostaje użyta w dokumencie z roku 1567, w którym dokonano podziału majątku pomiędzy dwóch braci – Hansa i Josuę von Heydeck. Pierwotna nazwa wsi Nowa Wieś (Neudorff lub Neuendorf) nieco różniła się od obecnej. W 1568 roku folwark obejmował 12 łanów, tyle samo w roku 1576. Pod koniec XVI wieku jego powierzchnia wynosiła 16 łanów. We wsi był też wtedy także owczarz, koźlarz, kowal, pasterz i 7 zagrodników. Kościół we wsi istniał już w XVI wieku, ale uległ zniszczeniu podczas którejś wojny. Działająca tu gmina ewangelicka należała do Trumiejek. Tamtejszy pastor aż do roku 1624 pełnił w Nowej Wiosce obowiązki duszpasterza i wygłaszał kazania po polsku. W tym też roku kościół został wybudowany na nowo przed ród Heydecków, którzy w roku 1673 wykupili od Dobenecków ziemie klasztorskie. Dokładnie w tym samym roku, dzięki udzielonej pożyczce, Nową Wioskę przejął Ludwik von Kressenstein z Okrągłej Łąki. Cały majątek obejmujący także Wandowo, Otoczyn, Morawy, Klasztorek, Gilwę i Paczkowo kupił na przymusowej licytacji Friedrich von der Groeben. Od roku 1701 za zgodą króla Prus ustanowił majorat. Pod koniec wieku XVII majątek obejmował 165, a w 1717 214 łanów.
W latach 1693-1945 Nowa Wioska znajdowała się w rękach rodu von Groebenów. Kolejnymi właścicielami byli:
- Otto Friedrich von der Groeben w latach 1712-1728. Został on pochowany w Katedrze w Kwidzynie wraz ze swoimi 3 żonami. Wybudował browar i gorzelnię.
- Bogislaw von der Groeben (syn Otto Friedricha) – w latach 1728 – 1733,
- Otto Ludwig von der Groeben (także syn Otto Friedricha) – 1733 – 1761,
- Friedrich Sigmunt (wnuk Otto Friedricha) – rządził w latach 1761 – 1779,
- August Otto (wnuk Otto Friedricha) – sprawował władzę w 1779 – 1810,
- August Wilhelm (bratanek Augusta Otto) – 1810 – 1813,
- Karl Philip ( także bratanek Augusta Otto) – 1813,
- Friedrich Wilhelm (kuzyn Augusta Otto) – 1813 – 1846,
- Karl – 1846 – 1876. W roku 1856 wybudował on szpitalik, a w 1874 przytułek dla emerytowanych nauczycieli i wdów po nich oraz liczne zabudowania gospodarcze.
- Georg Reinhold von der Groeben – hrabia, rządził w latach 1846 – 1894,
- Unico von der Groeben – 1894 – 1896,
- Georg Günter (brat Unico) – 1896 – 1900,
- Unico von der Groeben – ponownie 1900-1924. 4 letnia przerwa w rządzeniu wynikała z przegranego procesu z bratem i koniecznością przekazania mu ziem. W 1900 roku w wyniku śmierci Georga, Unico znowu przejął majątek.
- Karl von der Groeben – 1924 – 1945. Z powodu wysokiego stanowiska (pruski urzędnik państwowy) Nową Wioską zarządzał za niego brat.
W 1779 roku we wsi oprócz dworu istniał urząd, browar, gorzelnia, 13 stodół, spichlerz, owczarnia, obora dla krów, stajnia dla koni i wołów, kuźnia, cegielnia, karczma z zajazdem, stodoły miejskie i 12 zagród. W 1789 w Nowej Wiosce były 23 dymy. W 1885 roku na 234 ha mieszkały 54 osoby, a w 1910 roku było 71 osób. W XIX i XX wieku była tu 1klasowa szkoła ewangelicka.
Po wojnie zmiana dotychczasowej nazwy Neudörfchen na Nowa Wioska ustalona została Zarządzeniem Prezesa Rady Ministrów z dnia 3 listopada 1950r. (Monitor Polski nr 134, poz. 1720).
Teraźniejszość
Po drugiej wojnie światowej powstała tu Państwowa Stadnina Koni oraz wielokierunkowe gospodarstwo rolne o powierzchni dwóch tysięcy ha. Od 1971 roku dyrektorem stadniny był Zbigniew Biernat. W 1970 roku we wsi mieszkało 196 osób. Działały tu: klub rolnika i biblioteka publiczna. W latach 1975-1998 miejscowość położona była w województwie elbląskim. W 2000 roku Nowa Wioska liczyła 465 osób, a w 2007 – 464.
Początkowo istniejąca stadnina była własnością państwową. Później zmienił się jej status prawny, powstała spółka z udziałem Skarbu Państwa i jako taka została przeznaczona do prywatyzacji. W czerwcu 2002 roku stała się własnością prywatną - jako Stadnina Koni Nowa Wioska Gospodarstwo Rolne Ewa Janiak. Przy Stadninie Koni Nowa Wioska działa Klub Jeździecki Nowa Wioska.
Zabytki
- Pałac wybudowany w 1779 roku, przebudowany w II poł. XIX wieku na wzór pałacu francuskiego Chateau. W głównym korpusie zachowano części dawne. Murowany z cegły, otynkowany. Jednopiętrowy. Cechy stylowe pośrodku trzyosiowy półokrągły ryzalit nakryty półkopułą. W roku 1956 częściowo zniszczony przez pożar. Odbudowany w 1959 roku. Usytuowany w centrum zespołu historycznego. Od strony parku znajduje się czytelna pierwotna, dziesięcioosiowa elewacja, a pośrodku trzyosiowy półokrągły ryzalit nakryty półkopułą. Na terenie folwarku o zróżnicowanej architekturze znajduje się ciekawy i rzadki przykład spichlerza ryglowego z pierwszej połowy XVIII wieku.
- Kościół pod wezwaniem Najświętszej Marii Panny wybudowany w latach 1844-1845. Eklektyczny. Murowany z cegły, tynkowany, jednonawowy, z trójbocznie zamkniętym prezbiterium. Od zachodu kwadratowa wieża zwieńczona hełmem. Wewnątrz kościoła drewniany strop, a w zachodniej części chór muzyczny wsparty na dwóch rzędach kolumn.
- Zabudowania gospodarcze z XVIII-XIX wieku. Na terenie parku drzewa liczące po 300 lat.
W Archiwum Państwowym w Elblągu z siedzibą w Malborku przechowywane są akta dotyczące posiadłości rodu von Groeben z XVII i XVIII wieku oraz dokumentacja zarządu domeną Nowa Wioska.
Nowa Wioska w grafice
Neudörfchen
Zapisy nazewnictwa
- 1568 - Neudorff (ZtM)
- 1597 - Neuendorf (ZtM)
- 1673 - Neudörfchen (ZtM)
- 1886 - Nowa Wioska (SG)
- 1945 - Neudörfchen (R)
Zobacz też
- Wykaz miejscowości powiatu kwidzyńskiego
- Stadnina Koni Nowa Wioska
- Strona internetowa o Nowej Wiosce
Źródła
- Kwidzyn. Z dziejów miasta i okolic
- Przewodnik po Powiślu. Powiat Kwidzyński
- http://www.westpreussen.de/
- Monitor Polski - Rocznik 1950 Nr 134
|
