Czarne Dolne
|
UNIQ3f4ed8c51486342e-googlemap-00000000-QINU |
| Czarne Dolne na mapie |
|---|
Czarne Dolne (dawn. niem. Niederzehren) - wieś położona w powiecie kwidzyńskim, w gminie Gardeja przy drodze wojewódzkiej nr 523.
Spis treści[ukryj] |
Historia
Najstarsze ślady osadnictwa ludzkiego pochodzą z okresu wczesnego średniowiecza. Obszary obejmujące okolice Czarnego Dolnego zostały po raz pierwszy wymienione w roku 1282 pod nazwą Scherne (Czarne). Wspomina się je w związku z zrzeczeniem się ich dla biskupstwa pomezańskiego przez Dietricha II Stange. Były to ziemie zamieszkałe przez Prusów.
Między rokiem 1326 a 1336 lokowano tu wieś dla chłopów niemieckich na prawie chełmińskim. W tymże roku 1336 wymieniany jest w źródłach sołtys Vogel. Otrzymał on wolny co dziesiąty łan, 1/3 części opłat sądowych oraz karczmę. Wieś czynszową, należącą do biskupstwa, oprócz Polaków i Niemców, nadal zamieszkiwali Prusowie. Każde gospodarstwo liczyło po 3 łany ziemi. Z lokacją można wiązać fundację parafii; w połowie XIV wieku został wybudowany w Czarnem kościół z cegły i polnego kamienia. Położenie kościoła sugeruje, że wieś znajdowała się na terenie późniejszego Czarnego Dolnego. Około roku 1320 przy kościele powstał również cmentarz przykościelny (po jego zapełnieniu, w połowie XIX wieku utworzono nowy cmentarz). W tymże wieku do Czarnego zaliczono część dóbr zwanych Alczenow (Olsztynowo) z większą częścią jeziora Kucki. Po roku 1381 do dóbr wsi włączono również jezioro, nazywane później Kanonickim. Przy Czarnem istniał folwark sołecki, a potem także szlachecki.
W latach Wielkiej Wojny 1409-1411 do niewoli polskiej dostał się Jerzy z Czarnego, być może postać tożsama z Jerzym Skolimem, późniejszym sędzią i chorążym komturstwa elbląskiego. W następnym pokoleniu bracia Skolimowie, Jakub i Henryk, mieli dobra w okolicy Czarnego i zapewne w samym Czarnem. Uważano ich za rycerzy polskich, którzy aktywnie działali na rzecz poddania Polsce stanów pruskich. Wieś została zniszczona podczas wojny 13-letniej i potem ponownie zasiedlona, przez m.in. Mazurów. Mało wiadomo o losach Czarnego po 1454 roku. Skolimowie zapewne ustąpili. Nazwy Czarne Górne i Czarne Dolne, dla oznaczenia części wsi, pojawiły się po raz pierwszy w źródłach pisanych w 1539 roku. Po sekularyzacji parafia katolicka podupadła, ale murowany kościół pozostał. Ludność przeszła na luteranizm, lecz początkowo nie musiał garnąć się gorliwie do nowego wyznania. Kościołem i gminą wyznaniową opiekowali się ministrowie z Trumiej, którzy głosili kazania po polsku. Od 1557 r. książę Albrecht wydzierżawił część wsi Jakubowi von Auerswaldowi. W latach 1626-1629 wieś została spalona i wyludniona przez Szwedów pod dowództwem Gustawa Adolfa. Od roku 1632 wieś została zaludniona, głównie chłopami z Pomorza. Otrzymali oni łącznie 60 łanów do zagospodarowania przez 20 lat. Pleban posiadał 2 łany, a sołtys 5. 30 lat później ustalono dla nich czynsz w wysokości 30 marek pruskich od łana. Po zniszczeniach z okresu wojen szwedzkich (Potop), wieś znowu odbudowano, a czynsz obniżono z 30 do 20 marek. W XVIII wieku we wsi mieszkało wielu Polaków. Dla nich były odprawiane m.in. nabożeństwa w języku polskim. Pod koniec XVIII wieku było tutaj 45 dymów, a chłopi posiadali po 2 łany ziemi.
W 1890 r zostaje wybudowana nowa szkoła, której zakres obejmował 2 klasy. Powiększono ją w latach 1922-1923.
W roku 1905 osadę zamieszkiwało 959, a w 1910r. - 976 mieszkańców.
W związku ze śmiercią w I Wojnie Światowej aż 33 mężczyzn pochodzących ze wsi Czarne Dolne, postawiono w 1927r. pomnik upamiętniający ten fakt. Bliskość granicy z Polską ograniczała możliwości rozwojowe i handlowe wsi. Mimo tego wieś, po I Wojnie Światowej należała do najsilniejszych z ekonomicznego punktu widzenia. Istniała tutaj mleczarnia, przerabiająca 20 tyś litrów mleka dziennie, co dawało jej 2 miejsce w powiecie. Istniał tutaj także młyn. Herbert Jantz opracował dokładną kronikę "Chronik des Kirchspiels Niederzehren, Kreis Marienwerder/Westpreußen", wsi od czasów najdawniejszych do roku 1945.
W 1929 została powołana gmina obejmująca także Czarne Małe i Czarne Górne oraz leśniczówkę. W 1945 gmina ta liczyła 2025 mieszkańców. Obejmowała 3781 hektarów wraz z 395 budynkami.
Zmiana dotychczasowej nazwy Niederzehren na Czarne Dolne ustalona została Rozporządzeniem Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 12 listopada 1946r. (Monitor Polski Nr 142, poz. 262).
Czarne Dolne na przedwojennej pocztówce
Służba Pracy Rzeszy, Obwód XXV, Obóz 7/252 Czarne Dolne
Teraźniejszość
Po drugiej wojnie światowej Czarne Dolne zostało siedzibą Gminnej Rady Narodowej. Wójtami kolejno byli: Jan Brzezicki, Grzegorz Lubowicz i Wacław Gołębiowski. Od roku 1954 wieś została siedzibą Gromadzkiej Rady Narodowej. Przewodniczącymi Prezydium GRN byli: Roman Domozych, Leon Mroczkowski, Bronisław Wolski, Stanisław Rychański oraz Irena Wielgosz. 1 stycznia 1973 roku wieś Czarne Dolne włączono do gminy Gardeja.
We wsi działało Państwowe Gospodarstwo Rolne, Spółdzielnia Kółek Rolniczych oraz Gminna Spółdzielnia Samopomoc Chłopska. Wieś skanalizowano w 1962 roku.
W latach 1975-1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa elbląskiego.
W 1970 roku mieszkało tutaj 533 mieszkańców, w 2000 roku – 474, a 7 lat później 447.
We wsi została zlokalizowana Fabryka Styropianu–Styropian Plus.
Ciekawostki
Latem roku 1939 w Czarnem Dolnym miała miejsce niemiecka prowokacja, będąca jedną z wielu przeprowadzonych na mienie niemieckie na pograniczu polsko-niemieckim.
"...W nocy z 25 na 26 sierpnia 1939 r. ogień strawił gospodarstwo należące do rolnika Görke we wsi Czarne Dolne w powiecie kwidzyńskim. W każdym przypadku niemiecka policja uznała, że sprawcami podpalenia byli Polacy. Ponieważ wszystkie te miejsca znajdowały się w planie zamachów Reichsführera SS Heinricha Himmlera, należy stwierdzić, że były to niemieckie prowokacje."
Jej celem było dostarczenie międzynarodowej opinii publicznej dowodów na prowokacyjne zachowanie strony polskiej a w konsekwencji dać Adolfowi Hitlerowi propagandowy powód do rozpoczęcia wojny z Polską.
Warto zobaczyć
- Kościół pod wezwaniem Matki Boskiej Różańcowej i świętego Antoniego. Wybudowany w połowie XIV wieku, przebudowany w latach 1719 i 1892. Usytuowany został na wzniesieniu, na miejscu dawnego grodziska słowiańskiego, na krawędzi skarpy. Wewnątrz kościoła barkowa ambona (XVII-XVIIIw.) i gotycka kropielnica kuta w granicie z XV wieku. Ołtarz główny pochodzi z 1735 roku, dzwony na wieży z 1768 roku.
- Plebania zbudowana w 1847 roku.
Zapisy nazewnictwa
- 1285 - Scherne
- 1336 - Czerne
- 1539 - nydern Czschern
- 1551 - Niedern Czschern
- 1557 - Unter Scheren
- 1565 - Czarnem
- 1717 - Niederzehren
- 1790 - Nieder Tscheren
- 1880 - Czarne Dolne
- 1945 - Niederzehren
- inne spotykane formy (Nieder Tscheeren, Nieder Zehren)
Galeria
Kościół w Czarnem Dolnym.
Kościół, figura Matki Bożej Różańcowej .
Kościół, barokowa ambona.
Kościół, gotycka kropielnica.
Zobacz też
Wykaz miejscowości powiatu kwidzyńskiego
Źródła
- Kwidzyn. Z dziejów miasta i okolic
- Przewodnik po Powiślu. Powiat Kwidzyński
- http://www.westpreussen.de/
- Tomasz Chinciński. „Niemiecka dywersja w Polsce w 1939 r. w świetle dokumentów policyjnych i wojskowych II Rzeczypospolitej oraz służb specjalnych III Rzeszy część 1 (marzec–sierpień 1939 r.)”. Biuletyn IPN Nr 2(8) 2005r.
- Monitor Polski - Rocznik 1946 Nr 142
|
