Gonty

Aktualna wersja na dzień 23:19, 17 lut 2010

Gonty (dawn. niem. Gunthen) - wieś położona w powiecie kwidzyńskim, w gminie Prabuty.

Przystanek w Gontach. 17 listopad 2001. Fot. Lyck

Historia

Wieś sołecka położona w północnej części gminy, na północ od Prabut, na pagórkowato – falistym terenie urozmaiconym oczkami wodnymi. Od południa sąsiaduje z podmokłymi łąkami (Gontówka – dawn. niem. Gunthofka), będącymi pozostałością dość dużego jeziora (Walbislaci Walbin – 1323, laci dicti Wambin – 1342, Welbam – 1371).

Nazwa Gonty wywodzi się od nazwy rodowej Guntis (w dokumentach Gunto).

Gonty od początku swojego istnienia znajdowały się w rękach pruskich. Składały się one wówczas z kilku osad – Tristis, Trumpis i Stabis. Biskup pomezański Albert nadał Prusowi Mantoni dobra bona Trist, Trumpe et Stobis w 1260 roku; nad przywilejem napisano bez daty: Gunhonis privilegium. Najstarsza wzmianka o miejscowości pochodzi z 1300 r. W dokumencie są wspomniane jako dobra Gonty (Bona Gunthyn). W 1323 roku biskup pomezański Rudolf potwierdził Prusowi imieniem Guntho i jego bratankom Noerowi i Teodorykowi przywileje wystawione przez swoich poprzedników.

Noer, za przyzwoleniem biskupa, odsprzedał swoją cześć majątku w 1342 roku mieszczanom Prabut. Jeszcze w 1366 roku, w dokumencie określającym granice Sypanicy, Gonty występują jako majątek, którego właścicielami są Prusowie. Dzieci Hanka, jednego z dziedziców Guntha (Mikołaj, Seweryn, Gunter, Jan Mateusz i Małgorzata) sprzedały Gonty Janowi Machwitzowi. Ten zaś w 1401 roku dokonał wymiany z biskupem pomezańskim Janem na Orkusz i Szramowo. Wkrótce po sekularyzacji, w 1527 roku Gonty wraz z Górowychami nadane zostały bratu biskupa Erharda Queissa, Hansowi.

Jako wieś występują Gonty po raz pierwszy w kościelnych aktach wizytacyjnych w 1570 roku.

W 1789 roku Gonty były wsią królewską z karczmą. Liczyły 26 domów mieszkalnych.

Liczba mieszkańców na przestrzeni wieków wyglądała następująco: w 1817r. wynosiła 163, w 1831r. - 200, 1864r. - 306, w 1871r. - 321. W kolejnych latach liczba ludności kształtowała się na poziomie 308 mieszkańców w 1885r., 244 w 1895r., 230 w 1905r. i 225 w 1910r. Byli to w przeważającej części ewangelicy (np. w 1864 roku na 306 mieszkańców było 12 katolików i 294 ewangelików). W wymienionych latach liczba domostw wynosiła kolejno: 24, 26, 35, 38, 36, 40, 39.

W roku 1864 wieś liczyła 2038 mórg ziemi. Po 1886 roku nastąpiła parcelacja gruntów; wówczas to utworzono tuzin nowych gospodarstw.

W 1905 roku miały 521,3 ha powierzchni. W połowie XIX wieku, na północnym krańcu wsi powstał cmentarz ewangelicki.

W roku 1905 osadę zamieszkiwało 230, a w 1910r. - 225 mieszkańców.

Przed ostatnią wojną Gonty miały 512 hektarów ziemi. Wieś zamieszkiwało 248 osób, w większości ewangelików, w 52 gospodarstwach domowych.

Przy skrzyżowaniu drogi wiejskiej z szosą do Sypanicy była szkoła. Obok niej gospoda, której ostatnim właścicielem przed 1945 rokiem był Kilian.

Wzdłuż drogi wiejskiej grupowały się domy chłopów oraz chaty małorolnych i bezrolnych (niem. Kate), przeważnie kryte strzechą. W rozwidleniu dróg mieściło się pastwisko wiejskie, a za nim kuźnia.

Obok zwartej zabudowy wiejskiej do wsi należały gospodarstwa wśród pól (wybudowania) skupione głównie na północ od wsi, przy drodze do Gdakowa.

Gonty to także dawniej królewskie leśnictwo przyłączone z czasem do nadleśnictwa Ryjewo (dawn. niem. Rehhof). Leśnictwo to w roku 1864 obejmowało obszar 54.600 mórg lasu i miało 5 domów, w których mieszkało 7 osób wyznania ewangelickiego.

Zmiana dotychczasowej nazwy Gunthen (dawn. pow. suski) na Gonty ustalona została Rozporządzeniem Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 12 listopada 1946r. (Monitor Polski Nr 142, poz. 262).

W latach 1975-1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa elbląskiego.

Obecnie zachowanych jest szereg domostw, budynków gospodarczych, dawna szkoła i budynek kuźni pochodzących z przełomu XIX i XX wieku.

Kolejowa przeszłość

W Gontach znajdowała się stacja linii kolejowej Kwidzyn - Prabuty. Do niedawna istniał jeszcze budynek stacji, obecnie są tylko tory. Za czasów świetności linii istniały dwa niezadaszone perony.

Z dwóch torów znajdujących się na tej linii jeden jest eksploatowany do realizacji przewozów towarowych.

Zapisy nazewnictwa

• 1300 - a bonis Gunthen (UBP)
• 1323 - Gunthoni (UBP)
• 1326 - Gunthin (PUB)
• 1330 - Gunthonis (UBP)
• 1363 - Gunthin (UBP)
• 1408 - her Gonth von dem Gunthen (CDW)
• 1527 - Gunthen (UBP)
• 1881 - Gonty (SG)
• 1945 - Gunthen (R)
• 1951 - Gonty (R)
• inne spotykane formy (Trift, Gunthyn)

Zobacz też

Wykaz miejscowości powiatu kwidzyńskiego

Źródła

• informacje z Forum e-kwidzyn.pl
• Iława. Z dziejów miasta i powiatu 1972
• Kolej.one.pl
• "Studium Historyczno - Przestrzenne gminy Prabuty" Andrzej Milkiewicz, Elbląg 1994
• http://www.westpreussen.de/
• Monitor Polski - Rocznik 1946 Nr 142