Obrzynowo
|
UNIQ64748a7423c7627e-googlemap-00000000-QINU |
| Obrzynowo na mapie |
|---|
Obrzynowo (dawn. niem. Riesenkirch) - wieś w powiecie kwidzyńskim, w gminie Prabuty.
Spis treści[ukryj] |
Historia
Obrzynowo, położone na staropruskim polu osadniczym Resia, wymienione jest po raz pierwszy w dokumencie z 1236 roku, kiedy to Krzyżacy pod wodzą Henryka z Miśni zniszczyli znajdujący się tam gród pruski. Kolejna wzmianka o Obrzynowie pochodzi z 1249 roku. W dokumencie tzw. traktatu dzierzgońskiego z 1249 roku, zawartego wówczas między Krzyżakami a pokonanymi przez nich Prusami mówi się, że Pomezanie wybudują w Obrzynowie kościół. Wywiązali się widocznie z tego zobowiązania, bo w dokumencie z roku 1286 wymieniony jest jako świadek proboszcz Jan de Resia. Kolejna wzmianka pochodzi z 1289 roku i stwierdza, że dotychczasowy właściciel Obrzynowa, Prus Navier, przekazał ten majątek biskupowi pomezańskiemu Henrykowi w zamian za dobra położone w Trumiejkach (possessiones Resinkirchen) na polu Prawanithe.
Nie jest znana data pierwszej lokacji wsi. Po raz pierwszy określone mianem wsi zostało Obrzynowo w dokumencie z 1375 roku.
Powtórny dokument lokacyjny wystawiony został przez biskupa pomezańskiego Mikołaja dnia 3 lutego 1376 roku w Prabutach. W dokumencie tym stwierdzono, że wieś otrzymała 160 włók ziemi na prawie chełmińskim. 6 włók otrzymał proboszcz, a sołtys Dyteryk 5 włók wraz z trzecim fenigiem kar sądowych. Od każdej włóki czynsz miał wynosić 16 skojców bez 10 fenigów i 2 kury rocznie; od 10 włók podzielonych między mieszkańców będą płacili pół grzywny, ale od włók tych będą wolni od służby. Proboszcz od każdej włóki będzie pobierał po pół korca żyta i tyleż owsa. Od ogrodników będzie pobierał po 2 kury od każdego. Dalej dokument ten stanowił, że wieś ma posiadać dwie karczmy, które mają płacić jedną grzywnę czynszu i czynić służbę jak posiadacze dwóch włók.
Wymienienie w dokumencie proboszcza oznaczało, że we wsi był kościół.
W roku 1470 biskup pomezański Wincenty Kiełbasa nadał wiernemu Jerzemu Ungerowi przywilej na tutejsze sołectwo, zawierające 5 włók ziemi z wolnym łowieniem ryb w jeziorze Dzierzgoń „małymi narzędziami” dla własnej potrzeby. Przywilej ten wystawiono w Kwidzynie w dniu św. Małgorzaty.
W czasie wojen XV i XVI wieku wieś została zniszczona. Zmniejszeniu uległ jej areał, który w XVI i XVII wieku wynosił 106 włók, w tym 6 sołeckich i tyleż plebańskich. Zniszczony został również kościół. Po przejęciu go przez protestantów ( pierwszy duchowny ewangelicki pojawił się w Obrzynowie w roku 1542 ) został w roku 1573 przebudowany, ale i on uległ zniszczeniu w czasie wojen szwedzkich. Kolejna przebudowa nastąpiła w roku 1762.
W XVI wieku w Obrzynowie mieszkali dwaj Polacy: Jan Polak i Bartosz Starosta.
W 1789 roku Obrzynowo było wsią królewską z kościołem ewangelickim. Liczyło 59 domów mieszkalnych. W 1885 roku było 1462 ha ziemi ornej i 250 ha łąk. W roku 1809 wśród mieszkańców wsi było 15 polskich nazwisk.
Przed 1945 rokiem wieś zamieszkiwali rzemieślnicy i robotnicy rolni. W centrum wsi były tylko trzy gospodarstwa chłopskie. Zdecydowana większość, bo ponad 40 gospodarstw, zlokalizowanych było wśród pól, jako tzw. wybudowania. Przenoszenie gospodarstw chłopskich ze wsi na nowe siedliska wśród pól rozpoczęło się około 1900 roku.
Wieś posiadała swojego krawca, cieślę, dwóch kowali, rzeźnika i kołodzieja. Obok ich zabudowań były chaty małorolnych i bezrolnych. Z ważniejszych obiektów, obok kościoła i domu parafialnego, który stał na miejscu starej plebanii z 1766 roku, we wsi była szkoła, która tuż przed wojną została rozbudowana o dodatkowe 4 klasy, dwie gospody należące do Ericha Wolske i Karla Zerwera oraz mleczarnia. Do gospody Zerwera należał dom podcieniowy z 1780 roku; drugi dom podcieniowy należał do rodziny Zerwer.
Chłopi mający swoje gospodarstwa w polu, gospodarzyli na obszarze od 50 do 220 mórg ziemi. Wśród nich był Ernst Volkmann, gospodarujący na 180 morgach, zwany bogatym Volkmannem.
Praca na roli pozwalała mu na dostatnie życie, a nawet na podróże zagraniczne i zamorskie wyprawy. Szczególnie pani Volkmann polubiła rejsy morskie – odbyła chrzest „równikowy” i „polarny”, a nawet rejs do Indii.
Wieś posiadała dwa cmentarze:
- W centrum wsi, przy kościele, o metryce XIV – wiecznej. Do XVI wieku był to cmentarz katolicki. Po reformacji, do XX wieku należał do ewangelików.
- W polu, około 300 metrów na wschód od wsi. Był to cmentarz ewangelicki z początku XX wieku.
Zmiana dotychczasowej nazwy Riesenkirch (dawn. pow. suski) na Obrzynowo ustalona została Rozporządzeniem Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 12 listopada 1946r. (Monitor Polski Nr 142, poz. 262).
Obok wsi, po jej wschodniej stronie, przebiegała linia kolejowa Myślice - Szlachta. Wieś miała stację kolejową, zlokalizowaną na południe od drogi do Kamieńca.
W latach 80 - tych XX wieku rozebrano niezwykle wartościowy dom podcieniowy z 1780 roku.
W tych samych latach całkowicie przebudowano dawny dom parafialny, będący domem nauczycielskim. Tą bezwartościową architekturę dostosowano do architektury zbudowanego w 1961 roku budynku szkolnego, postawionego na miejscu starej szkoły, w sąsiedztwie kościoła.
Zabytki
- Kościół parafialny p. w. Matki Bożej Anielskiej. Pierwszy kościół drewniany miało Obrzynowo w XIII wieku. Uległ on zniszczeniu. Data budowy nowego kościoła murowanego nie jest znana. Księga strat tzw. „Schadebuch” dotycząca roku 1414 mówi, że kościół w Obrzynowie został zniszczony „Item Resinkirche vna ecclesia pertinentiis est exusta”. Po reformacji kościół przeszedł w ręce protestantów. W 1573 roku kościół był bez dachu i w bardzo złym stanie technicznym. Naprawę kościoła przeprowadzono w roku 1574 lub wkrótce potem. W roku 1762 kościół był ponownie w złym stanie technicznym, a zwłaszcza dach i wieża, które musiały być remontowane.Od roku 1945 kościół należy ponownie do katolików. Kościół murowany z cegły na fundamencie z kamienia polnego. Korpus nawowy i prezbiterium na narożnikach oszkarpowane uskokowymi przyporami. Kościół od zewnątrz i od wewnątrz otynkowany. Szczyt wschodni prezbiterium obniżony, zachował jednak pierwotny podział, akcentowany niszami blend. Wieża wtórnie dobudowana o masywnych, trzymetrowej grubości murach obwodowych. W niej drewniana konstrukcja pod dzwony z 1737 roku. Zwieńczenie wieży z 1911 roku. Obie daty: 1727 i 1911 widnieją na wiatrowskazie kościelnym.
- Dom podcieniowy nr 16. Dom początkowo drewniany, kryty strzechą, w konstrukcji wieńcowej z 2 ćw. XIX wieku. W roku 1894 ściany wieńcowe zastąpiono murowanymi, z pozostawieniem drewnianego podcienia. W roku 2008 dom uległ zawaleniu.
- Pozostałą zabytkową zabudowę tworzą budynki mieszkalne oraz gospodarcze z końca XIX i początku XX wieku.
Zdjęcia współczesne
Kościół p.w. Matki Boskiej Anielskiej z XV w.
Dawny dom rzeźnika, pocz. XX w.
Mleczarnia - pocz. XX w.
Remiza z 1931 roku
Stodoła
Stodoła - pocz. XX w.
Zawalony dom podcieniowy z 2 ćw. XIX w.
Dawny dom nauczyciela - pocz. XX w.
.JPG)
Ludność
Stan wsi w poszczególnych latach wyglądał następująco:
| Rok | Ilość domów | Liczba mieszkańców |
|---|
| 1817 | 65 | 464 |
|---|---|---|
| 1831 | 80 | 642 |
| 1864 | 114 | 926 |
| 1871 | 125 | 918 |
| 1885 | 120 | 815 |
| 1895 | 120 | 829 |
| 1905 | 119 | 792 |
| 1910 | - | 824 |
Zapisy nazewnictwa
- Riesenkirch
- Obrzynowo
Zobacz też
Wykaz miejscowości powiatu kwidzyńskiego
Źródła
- Iława. Z dziejów miasta i powiatu
- "Studium Historyczno - Przestrzenne gminy Prabuty" - Andrzej Milkiewicz, Elbląg 1994
- http://www.westpreussen.de/
- Monitor Polski - Rocznik 1946 Nr 142
|
