Gdakowo
|
UNIQ237ae7ba752e92e6-googlemap-00000000-QINU |
| Gdakowo na mapie |
|---|
Gdakowo (dawn. niem. Daakau – gwarowo Dakovo)- wieś w województwie pomorskim, w powiecie kwidzyńskim, w gminie Prabuty.
Spis treści[ukryj] |
Historia
Wieś sołecka położona w północnej części gminy na terenie falistym, nad bezimienną strugą wpadającą do Postolińskiej Strugi. Teren wokół wsi niezalesiony z nielicznymi wielkimi oczkami wodnymi i kanałami. Wieś zlokalizowana około 8,0 km od Prabut.
Gdakowo występuje w różnych zapisach jako: Dachowe – 1285, Dakow – 1293,1294,1366, Dakowe – 1294, de Dachow – 1328, z Gadkowem (zam. Gdakowem) – 1570, Dackau – 1662, Daackau - ok.1790, Gdakowo – 1881,1936,1951.
Nazwa wsi pochodzi od nazwy osobowej Dach. Nazwisko Dach jeszcze w XIX wieku występowało w Dzierzgoniu, Kalwie i Starym Targu. Takie odczytanie nazwy wsi potwierdzają najstarsze zapisy z 1285 i 1328 roku.
Pierwsze wzmianki o Gdakowie sięgają 1285 roku, gdzie wymieniany był jako Dachowe. W XIII i XIV wieku znajdowało się w posiadaniu rodziny Stangów - 10 kwietnia 1285 roku kapituła pomezańska przekazała Ditrichowi Stange 50 włók ziemi w Gdakowie i Rodowie plus 50 grzywien, jako zwrot długu. W 1321 lub 1322 roku doszło do transakcji sprzedaży dóbr Gdakowo - nowym właścicielem został mieszczanin z Torunia Jan Wenke, co potwierdził w 1325 roku biskup pomezański Rudolf. Wkrótce potem przeprowadził Wenke akcję osadniczą, co potwierdza dokument z 1328 roku, w którym występuje sołtys Mikołaj z Gdakowa (Nikolaus de Dachow). Kolejnym właścicielem stał się Tiedman Pope wraz z żoną Agnieszką. Miało to miejsce w 1367 roku. Biskup Mikołaj potwierdził sprzedaż w dokumencie i wtedy też po raz pierwszy Gdakowo określono jako wieś.
W roku 1378 kolejny właściciel Hermann von Allen sprzedał wieś i majątek biskupowi Johann’owi za kwotę 1200 marek.
W roku 1409, jak wynika z dokumentacji, we wsi znajdowała się karczma oraz kaplica katolicka wyposażona w dzwony i ornaty. Ta ostatnia została zniszczona w trakcie wojny głodowej w 1414 roku, a następnie odbudowana, aby w 1601 r. mogła stać się filią polskiego kościoła w Prabutach skąd polscy diakoni, występujący jako proboszczowie w Gdakowie, przyjeżdżali od 1579 roku odprawiać nabożeństwa, które jeszcze w XVIII wieku odbywano po polsku. W 1752 r. dokonano rozbiórki kaplicy z powodu złego stanu technicznego, a na jej miejscu powstał kościół wybudowany w latach 1753-1755.
W 1789 roku Gdakowo było wsią królewską z 34 domami. W kolejnych latach wieś rozrastała się.
W 1876 roku Gdakowo otrzymało połączenie kolejowe z Prabutami dzięki linii kolejowej Malbork – Iława.
W 1881 roku wieś posiadała 101 budynków w tym 48 mieszkalnych. Zamieszkiwało ją 138 katolików i 235 ewangelików. Ewangelicy mieli na miejscu kościół oraz szkołę. Parafia katolicka była w Prabutach. Obszar tej włościańskiej wsi wynosił wówczas 3011 mórg. W roku 1885 wynosił on 768,8 ha, w tym 678 ha ziemi ornej i 59 ha łąk.
W 1894 roku wybudowano nowy budynek szkolny na miejscu starej szkoły, spalonej na początku lat 90 – tych XIX wieku. Była to szkoła jednoklasowa. W roku 1928 ustanowiono stanowisko drugiego nauczyciela, gdyż liczba uczniów wzrosła do 80. Planowana za 35.000 marek budowa drugiej izby lekcyjnej nie doszła do skutku z powodu budowy dużej szkoły w Ząbrowie koło Susza.
Organizacyjnie szkoła była połączona z Kościołem. Należało do niej 6 mórg ziemi przy drodze do Kamiennej (niem. Steinberg).
Rozdział szkoły od Kościoła nastąpił krótko przed II wojną światową. Kościół w Gdakowie od 1812 roku był kościołem filialnym kościoła w Rodowie Dużym. Gdakowo razem z Laskowicami, majątkiem Orkusz i Wilczewem (niem. Wilzen) tworzyło parafię.
Wieś posiadała kuźnię usytuowaną na początku wsi od strony wschodniej, prowadzoną przed wojną przez kowala o polskim nazwisku Swebodczyński i jego syna Wiktora. Mleczarnię zbudowano w 1900 roku i wkrótce przebudowano na parową, produkującą ser tylżycki. Od 1930 roku przyjmowała ona mleko też z Rodowa Małego, Rodowa Dużego oraz Antonina.
W 1912 roku zbudowano dworzec kolejowy, przy którym zawiadowca stacji Liermann utrzymywał bardzo ładny ogród kwiatowy.
Od 1920 roku wieś miała agencję pocztową, a dwaj listonosze obsługiwali oprócz niej także Rodowo i Laskowice. Miejscowa społeczność utworzyła w roku 1921 Ochotniczą Straż Pożarną.
W latach 1975-1998 wieś należała do województwa elbląskiego.
Zabytki
W Gdakowie na uwagę zasługuje kościół, dawny ewangelicki, obecnie parafialny rzymsko – katolicki, p.w. św. Anny z lat 1753 – 1755, który powstał na miejscu rozebranej kaplicy. Kościół ten zbudowany był według planów mieszkającego w Gdakowie - jak mówią dokumenty – „polskiego architekta” Bogumiła (Gottlieb’a) Haselbachera, sporządzonych na podstawie koncepcji pruskiego królewskiego mistrza budowlanego Garlinega. Koszt budowy wyniósł 976 talarów i był opłacony z kasy królewskiej. Masywną wieżę kościoła wieńczył zgrabny hełm z otwartą galeryjką, która 12 sierpnia 1790 roku zawaliła się. Odbudowa hełmu przeprowadzona została w 1796 roku przez królewskiego mistrza budowlanego Bach’a z Kwidzyna. Kolejna naprawa hełmu wieży miała miejsce w 1835 roku. Wzniesiona w prostych formach budowla ma wymiary 9,45 x 15,70 m. Wieżę usytuowano przy dłuższym, zachodnim boku. Całość nakryto dachem czterospadowym. Ściany tynkowane. Drzwi wieży okuto robotą kowalską z 1755 roku. Przy kościele jest cmentarz zlokalizowany po stronie zachodniej kościoła. Cmentarz ten był czynny do 1945 roku jako cmentarz ewangelicki. Po 1945 roku cmentarz zamknięto. Najstarszy nagrobek pochodzi z 1922 roku. Dokumenty z lat 1841 – 1846 mówią, że cmentarz w tym okresie był tak zapełniony, iż musiano założyć nowy. Założono go na północ od wsi Wilczewa. Był to cmentarz ewangelicki. Zamknięto go w 1945 roku. W 1978 grunt po zlikwidowanym cmentarzu został sprzedany prywatnemu właścicielowi.
Ludność
Wielkość wsi przedstawiała się następująco na przestrzeni lat:
- 1789 r. - 34 domy mieszkalne,
- 1817 r. - 38 domów mieszkalnych, 278 mieszkańców,
- 1831 r. - 35 domów mieszkalnych, 217 mieszkańców,
- 1864 r. - 48 domów mieszkalnych, 373 mieszkańców,
- 1871 r. - 48 domów mieszkalnych, 372 mieszkańców,
- 1885 r. - 48 domów mieszkalnych, 357 mieszkańców,
- 1895 r. - 44 domy mieszkalne, 337 mieszkańców,
- 1905 r. - 45 domów mieszkalnych, 306 mieszkańców,
Zobacz też
Wykaz miejscowości powiatu kwidzyńskiego
Źródła
- Iława. Z dziejów miasta i powiatu 1972
- "Studium Historyczno - Przestrzenne gminy Prabuty" Andrzej Milkiewicz, Elbląg 1994
|
