Drukarnia Kanterów w Kwidzynie

Z Kwidzynopedia - encyklopedia e-kwidzyn

Zanim powstała w Kwidzynie drukarnia rodziny Kanterów, potrzeby drukarskie zaspokajane były przez większe miasta pomorskie, Gdańsk, Królewiec i Elbląg. Konieczność taka powstała dopiero w momencie kiedy Kwidzyn stał się stolicą prowincji zachodniopruskiej w roku 1772. W tym właśnie roku Jan Jakub Kanter, syn Filipa, przywiózł do Kwidzyna swoje urządzenia drukarskie z Królewca. Jego ojciec Filip Krzysztof I wraz z żoną Katarzyną Elżbietą Schof osiedlił się w Królewcu w roku 1730. Już wtedy rozpoczął swoją działalność drukarską przyczyniając się do umocnienia języka polskiego i znajomości książki polskiej na Mazurach, Powiślu i Warmii. Nabył tam drukarnię którą 19 grudnia 1736 roku zaczął oficjalnie prowadzić.

Ród Kanterów to Prusacy, którym obcy był germański szowinizm i „polakożerstwo” zrodzone z bismarkowskiego Kulturkampf'u. Wydali wiele książek i druków w języku polskim i czynili to aż do zakończenia działalności w Kwidzynie na pocz. lat dwudziestych.

Jan Jakub urodzony w Królewcu 24 listopada 1738 roku, był znanym wydawcą, księgarzem, właścicielem papierni i giserni w Królewcu. Drukarstwa uczył się w firmie Wendlera w Lipsku. W roku 1760 powrócił do Królewca, Ożenił się 24 października 1764 z Zofią Dorotą Meelbeck. Po śmierci ojca, Filipa Krzysztofa I, w roku 1764 synowie podzielili się spuścizną. Najstarszy, Daniel Krzysztof objął drukarnię, Filip Krzysztof II - introligatornię i sklep papierniczy, Aleksander - gisernię a Jan Jakub księgarnię. Po jego śmierci w roku 1786, 18 kwietnia w Królewcu, drukarnię wykupili na licytacji bracia - Daniel Krzysztof i Filip Krzysztof II.

Jan Jakub Daniel, syn Jana Jakuba, od roku 1787 studiował na Uniwersytecie Królewieckim. W latach 1796-1800 jako nadworny drukarz Prus Nowowschodnich kierował drukarnią w Białymstoku. 23 czerwca 1800 roku odkupił od swoich stryjów, Daniela Krzysztofa i Filipa Krzysztofa II Kanterów drukarnię w Kwidzynie, noszącą nazwę Drukarni Nadwornej dla Prowincji Prus Zachodnich. Ten znacznie zmodernizował i rozwinął oficynę. W 1805 roku przeniósł zakład do budynku przy dawnej ul. Malborskiej 41, gdzie prosperowała do XX wieku. Prowadząc drukarnię Jan Jakub Daniel Kanter wydał dwanaście poloników, między innymi przedrukowując popularny na Mazurach "Kancjonał nowo wydany pruski..." J. Wasiańskiego. W okresie jego działalności typograficznej wychodził pierwszy dziennik urzędowy władz rejencji kwidzyńskiej - "AMTS - BLATT der Koniglich Westpreussischen Regierung", wydawany przez Kanterów nieprzerwanie przez 112 lat. Był jednym z założycieli loży masońskiej "Pod Złotą Harfą", która działała w Kwidzynie od 1803 roku. Zmarł bezpotomnie 27 stycznia 1813 roku w Kwidzynie, więc jego oficynę przejął brat - Jan Jakub Wilhelm.

Jan Jakub Wilhelm Kanter urodził się 21 września 1772 roku. Był właścicielem litografii i papierni, założył filie w Malborku, Grudziądzu, Pelplinie i Kościerzynie. Wydał wiele druków polskich, głównie urzędowych, podręczniki szkolne: "Elementarz albo nauka początkowego czytania dla szkół narodowych" (1829), "Koguci elementarz" Hartungów w pięknej szacie graficznej. Wydał również ozdobione drzeworytami modlitewniki i śpiewniki oraz zbiory kazań, między innymi "Officium codzienne" (1831), "Zbiór rozmaitych pieśni" (1815), "Mowy pasterskie na niedziele całego roku" (1818-1819). W 1831 roku wykupił folusz cechu sukienników (tzw. Kaszarniak) i przekształcił go na młyn papierniczy. Po dwóch latach papiernię przekazał synowi, który zarządzał nią przez następne dwadzieścia lat. Jan Jakub Wilhelm zmarł 22 stycznia 1842 roku w Kwidzynie.

Po jego śmierci oficynę przejął syn - Konstanty Gustaw Kanter, urodzony 7 lutego 1809 roku w Kwidzynie, który wydał 32 druki polskie. Były to między innymi "Kazania pogrzebowe" Samuela Dambrowskiego (1843) w opracowaniu K. C. Mrongowiusza, śpiewniki, również świeckie, jak przykładowo "Różne pieśni dziadowskie" (1850), pracę I. Łysakowskiego "Scena w piekle. Pieśń bohaterska" (1848). Konstanty zmarł 7 maja 1866 roku.

Wdowa po Gustawie, Anna z Brohnertów Kanter, przejęła oficynę wydając w roku 1867 elementarz polsko-niemiecki. Razem z nią wydawnictwo prowadził syn - Ryszard Kanter, urodzony 7 sierpnia 1844 roku, zmarł 14 września 1915 roku. Ryszard zajmował się wydawaniem wyłącznie niemieckich książek. 1 stycznia 1913 roku Ryszard przekazał kierownictwo zakładu synowi - Ryszardowi juniorowi, który kierował nim do śmierci w roku 1916.

Ostatnim właścicielem drukarni był brat Ryszarda juniora i syn Ryszarda - Fryderyk Wilhelm Kanter, urodził się 4 lutego 1880 roku w Kwidzynie. Drukował dwujęzyczną polsko-niemiecką gazetę urzędową dla powiatu kwidzyńskiego "Nadzwyczajny Orędownik Powiatu Kwidzyńskiego" w roku 1920, będącą organem Międzysojuszniczej Komisji dla Rządu i Plebiscytu w Kwidzynie. W czasie przygotowań do plebiscytu na Powiślu Fryderyk oddał duże usługi stronie polskiej drukując od 28 lutego 1920 roku organ Warmińskiej Komisji Plebiscytowej w Kwidzynie. "Gazeta Polska dla Powiatów Nadwiślańskich" ukazywała się trzy razy w tygodniu, zaś od 20 listopada 1920 roku codziennie, razem z dwoma tygodniowymi dodatkami: "Wieczory rodzinne" i "Dla Młodzieży". W roku 1920 również wydał nakładem Warmińskiej Komisji Plebiscytowej "Katechizm plebiscytowy dla Warmii i powiatów nadwiślańskich".

Niemcy bojkotowali oficynę Kanterów, a jej właściciela nazywali zdrajcą. Po klęsce plebiscytu zaczęła się chylić ku upadkowi także drukarnia Kanterów. Po krótkim okresie dzierżawy firmie Wende-Emmerich w latach 1920-1922 przeszła w ręce konkurenta o antypolskim nastawieniu Wendta Grolla, który stał się jej właścicielem w lipcu 1923 roku.

Ostatni z kwidzyńskich Kanterów – Max Kanter w 1926 roku miał jeszcze niewielką księgarnię przy Hindenburgstrasse 52 (obecnie ul. Warszawska, mniej więcej naprzeciwko SP Nr 4), ale w 1935r. była już ona z dala od centrum miasta, przy Kehrwiederstrasse 1, czyli dzisiejszej ul. Ślepej

Grobowiec tego zacnego pruskiego rodu zasłużonego tak dla kultury niemieckiej jak i polskiej w Prusach znajdował się na dawnym cmentarzu przy ul.Hallera.


  • Okładka modlitewnika wydanego w oficynie Kantera

  • Strona tytułowa modlitewnika z 1887 roku.

  • Reklama Drukarni Kanterów (1917r.)

  • Reklama Drukarni Kanterów (1917r.)

  • Reklama Drukarni Kanterów (1917r.)

Źródła

Źródło „http://kwidzynopedia.pl/index.php?title=Drukarnia_Kanter%C3%B3w_w_Kwidzynie&oldid=14442”