Pomezania - początki osadnictwa
Pomezania to kraina, która rozciągała się pomiędzy Wisłą, Nogatem, jeziorem Drużno, jeziorem Drwęckim i rzeką Osą. W XIII wieku Pomezania była najdalej na zachodzie położoną krainą, zamieszkiwaną przez bałtyjskich Prusów.
Pierwsi ludzie zamieszkiwali te ziemie już w średniej epoce kamiennej (w mezolicie), a więc przed ok. 8000 lat p.n.e.. Ta prymitywna kultura koczowników, rybaków, myśliwych i zbieraczy nazywana jest kulturą kości. Z początkiem młodszej epoki kamiennej - neolitu (ok. 4000 lat p.n.e.) nad dolną Wisłą występowały dwie kultury: tzw. kultura ceramiki sznurowej i kultura ceramiki grzebieniowej. Od neolitu zaczęto handlować bursztynem. W epoce brązu (od 1800 do 1000 r. p.n.e.) ziemie pomiędzy Wisłą a Niemnem zdominowały dwie kultury: łużycka na zachodzie i prabałtyjska na wschodzie. Z prastarych ludów prabałtyjskich wykształciły się później ludy bałtyjskie. Z początkiem epoki żelaza (do 800r. p.n.e.) na te ziemie napłynęły z północy plemiona wschodniogermańskie, które zepchnęły przedstawicieli kultury łużyckiej na południe, zajęły krainę nad dolną Wisłą i dopiero ok. roku 300 n.e. opuściły ją. Mniej więcej 150 lat później nad Wisłę dotarła z północy druga fala germańska: Goci i Gepidzi, którzy zamieszkiwali te ziemie przez następne 500 lat.
Kiedy z początkiem wędrówki ludów (400-600r.n.e.) Goci opuścili ziemie nad dolną Wisłą, na tereny te ze wschodu przybyli Bałtowie, a z południowego-wschodu Słowianie (granicą pomiędzy tymi ludami była Wisła). Bałtyjscy mieszkańcy tej krainy nazywani byli przez rzymskiego historyka Tacyta (ok. 100r.n.e.) Estrami, anglosaski żeglarz Wulfstan (ok. 900r.n.e.) nazywał ich Estami, a hiszpański żyd Ibrahim ibn Jakub określał ich mianem Brusi. Później znani byli jako Pruteni, Pruzzowie albo Prusowie. Zajmowali się uprawą roli, hodowlą koni i bydła, połowem ryb oraz myślistwem. Żyli w związkach rodowych; do politycznego zjednoczenia plemion nigdy nie doszło. W tym czasie polski książę Bolesław Chrobry (992-1025) próbował podporządkować sobie Prusów i nawrócić ich na wiarę chrześcijańską. Do krainy Prusów wysłał biskupa Wojciecha, z zadaniem szerzenia chrześcijaństwa. Misja się nie powiodła a Wojciech został zabity w roku 997. Podobnie zakończyła się następna próba chrystianizacji Prusów podjęta przez misjonarza Brunona z Kwerfurtu; misjonarz został ścięty w roku 1009. Obaj męczennicy zostali świętymi.
Sytuacja Prusów diametralnie pogorszyła się z chwilą przybycia na te tereny Zakonu krzyżackiego. 2 października 1233 roku odbył się zjazd (niektóre źródła podają, że w Kwidzynie inne, że w Chełmnie), na który przybyli św. Jacek Odrowąż, książę Henryk Brodaty, Konrad Mazowiecki, arcybiskup gnieźnieński Pełka, błogosławiony Czesław - ówczesny prowincjał polski oraz przywódcy krzyżaccy. Radzono nad sposobem chrystianizacji Prus. Zwyciężyła koncepcja siłowa forsowana przez Zakon. Podbite przez rycerzy zakonnych ziemie pruskie zostały w 1243 roku podzielone przez legata papieskiego Wilhelma z Modeny na cztery biskupstwa: chełmińskie, pomezańskie, warmińskie i sambijskie. Po założeniu diecezji pomezańskiej z siedzibą w Kwidzynie, pierwszy biskup Ernest z Torgau otrzymał w 1250 roku południowo-zachodnią część biskupstwa, jako jego własne i niezależne od Zakonu terytorium. Kolejny biskup - kapłan zakonny Albert - założył w 1285 roku kapitułę pomezańską i nadał jej w 1286 roku tereny wokół dzisiejszego Susza. Kiedy Zakon przejął ziemie pomiędzy Kwidzynem a Iławą w swoje posiadanie, na całym tym obszarze były tylko lasy i bagna, a liczba pruskich osad nie przekraczała 20. Zadanie skolonizowania tej zalesionej i prawie niezaludnionej okolicy powierzone zostało kapitule pomezańskiej.
Do 1400 roku na całym terytorium biskupstwa powstało 5 miast (Kwidzyn, Prabuty, Gardeja, Susz oraz odkupione od rodu Stangen Kisielice), 26 niemieckich majątków i 64 wioski z 37 kościołami.
Ogólnie, podbój pruskiej ziemi, na której w XIII wieku mieszkało 11 plemion trwał około 50 lat. Prusowie byli ostatnimi poganami w schrystianizowanej Europie. Na ich ziemiach w ciągu XIV i XV wieku pobudowano nowych 90 miast.
Źródła
- Życie codzienne Prusów i Jaćwingów - Łucja Okulicz-Kozaryn Warszawa 1983r.
- Wystawa - "Prusowie - życie i kultura mieszkańców średniowiecznej Pomezanii w XII - XV wieku"
- Wystawa - "Dzieje Zakonu Niemieckiego – od założenia do dzisiaj”
