Tychnowy

Aktualna wersja na dzień 08:29, 16 gru 2015

Tychnowy (dawn. niem. Tiefenau) - wieś położona w powiecie kwidzyńskim, w gminie Kwidzyn.

Historia

Udokumentowana historia wsi rozpoczyna się w roku 1236,kiedy to mistrz krajowy zakonu krzyżackiego Hermann von Balk nadaje rycerzowi Detrichowi von Diepenau gród parvum Queden (Mały Kwidzyn) wraz z przyległymi trzystoma łanami flamandzkimi.

Założona w pobliżu gródka (rejon Podzamcza) wieś, otrzymała nazwę od miejscowości w Saksonii, z której pochodził obdarowany rycerz. Nazwa Depenow (Diepenau) = Tiefenau spolszczona została w późniejszym okresie na Tychnowy. W różnych publikacjach można spotkać się ze spolszczeniem imienia samego rycerza. Jest on wymieniany jako Teodoryk von Tiefenau.

Po śmierci syna rycerza, Velarda dobra te (jeszcze przed 1285 rokiem) przejął Dietrich II Stange.

W 1288 roku wymieniono w dokumencie po raz pierwszy nazwę miejscowości.

W innym dokumencie z roku 1299 wymieniono nazwisko sołtysa Johanna z Golot oraz proboszcza Martina.

Na początku XIV wieku powstał kościół należący do drugiej powstałej parafii w diecezji pomezańskiej, zwanej też krzyżacką, powołanej do życia przez papieża Innocentego IV, bullą "Hiis, quae per dilectos" z dnia 29 lipca 1243 roku. W tym samym czasie powstaje przykościelny cmentarz.

Po śmierci Dietricha II Stange właścicielami Tychnów byli: jego zięć – rycerz Casimir, Chocimir z Tuchomia, Jachant (Arnold) z Plemięt oraz jego synowie Chocimir i Nicolaus.

Pod koniec XIV wieku wieś Tychnowy posiadał Peter Vansch (Vansche), a potem jego syn Johann.

Wojny polsko - krzyżackie z lat 1410 – 1414 i 1454 – 1466 poczyniły olbrzymie zniszczenia i wyludnienie we wsi.

Po drugim pokoju toruńskim (1466 rok) kończącym wojnę trzynastoletnią dobra tychnowskie znalazły się w województwie malborskim Prus Królewskich i były w rękach szlachty polskiej. Napływała tu ludność polska i postępowały procesy polonizacyjne.

We wsi Tychnowy zawsze istniała parafia katolicka. Po zwycięstwie reformacji w Prusach Książęcych w roku 1525 kościół w Tychnowach pomimo wprowadzenia wyznania luterańskiego jako urzędowego zawsze pozostawał katolicki.

W 1709 roku Jan Władysław Kretkowski oczynszował chłopów.

W 1789 roku odnotowano tu 23 dymy. Rok później chłopi otrzymali ziemię w wieczyste użytkowanie.

W różnych okresach z Tychnowami były związane:

• Folwark Baumgart, nazywany potem Nowa Wieś Kwidzyńska, w którym od 1788 roku była szkółka ewangelicka, podczas gdy większość katolicka wsi miała w XIX wieku szkołę w Tychnowach.

• Wieś Jerzewo – obecnie część wsi Brachlewo.

• Osada Dębiny (dawn. niem. Dembien) – około 1,5 km na południowy wschód od Tychnów, przy drodze do Brokowa. Fryderyk II około 1777 roku osadził tu 4 kolonistów. W 1820 roku mieszkało tu 5 rodzin.

• Osada Pęcherz lub Pęchery – pochodząca od nazwiska rolnika Pęcherz, któremu w 1788 roku geodeta odmierzył 12 łanów i ponad 9 mórg pola na północny zachód od Tychnów w stronę Białego Dworu i Podzamcza. Jednak już w 1763 notowana jest nazwa Penchery, następnie w 1788 -Penchers,1790 - Penkers,,w 1887 pojawia się zapis Pęcherz. Do 1945 roku osada nosiła nazwę Penkers.

• W miejscu gdzie pierwotnie był usytuowany Czerwony Dwór (dawn. niem. Alt Rothof) na wzniesieniu, na południowy zachód od Tychnów znajdowały się dwa gospodarstwa. W połowie XIX wieku Otto Neumann miał tu ponad 81 ha gruntu.

Ludność uparcie walczyła o utrzymanie języka polskiego w domu, szkole i w kościele.

Szczególne zasługi na tym polu odniósł ksiądz Piotr Baranowski (1805 – 1901), który był proboszczem parafii Tychnowy - Straszewo przez 64 lata.

Innym proboszczem tychnowskim, który zasłużył się dla sprawy obrony polskości był ksiądz Eryk Gross (1862 – 1935).

W 1910 roku wieś liczyła 635 osób, w tym aż 375 Polaków.

W 1912 roku założono Bank Ludowy.

W okresie międzywojennym zasłużonymi dla polskości byli m.in.: Aleksander (przewodniczący Komisji Plebiscytowej w 1920 roku) i Franciszek Liszewscy, Maria Omieńczyńska, Marcin Głodny oraz Konrad i Aleksander Redmerowie.

W czasie plebiscytu za Polską głosowało 286 osób, co stanowiło 59,09 % ludności.

W Tychnowach były dwie karczmy z salami tanecznymi i wiatrak.

Mieszkali tu i pracowali: 2 kowali, kołodziej, stolarz, rzeźnik i położna.

W 1936 roku wieś uroczyście obchodziła 700 – lecie istnienia.

Zmiana dotychczasowej nazwy Tiefenau na Tychnowy ustalona została Rozporządzeniem Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 1 lipca 1947r. (Monitor Polski Nr 111, poz. 719).

Po II wojnie istniała tu gmina, a następnie gromada (w latach 1954 – 1972).

Utworzono szkołę podstawową, w której w roku 1966 powstała izba pamięci. Szkołę w latach 1992 – 1994 rozbudowano. W październiku 2015 roku, w 70 rocznicę powstania, Szkoła Podstawowa w Tychnowach otrzymała sztandar i przyjęła imię byłej dyrektorki SP Marii Kotlarz.

W Tychnowach do roku 1992 działał SKR.

Zabytki

Przydrożna kapliczka z 1853 roku.

• Kościół p.w. św. Jerzego i Opatrzności Bożej z XIV wieku. Orientowany, salowy, na rzucie prostokąta, ceglany na podmurówce kamiennej, z prezbiterium zamkniętym ścianą prostą, oskarpowany w narożnikach. Za sprawą kasztelana gdańskiego i wojewody pomorskiego Stanisława Konarskiego wnętrze kościoła przebudowano około 1600 roku i założono sklepienie z żebrem przewodnim. U nasady sklepienia wsporniki kamienne przedstawiające kartusze herbowe polskich rodów. Wieża i kruchta pochodzą z 1869 roku. Szczyt wschodni schodkowy ze sterczynami i blendami. Ołtarz główny z XVIII wieku, boczne z 1840 i 1853 roku. Ambona, dwa konfesjonały i chór muzyczny z XVIII wieku, chrzcielnica granitowa z XV wieku.

• Przydrożna kapliczka z 1853 roku, najstarsza w powiecie kwidzyńskim. Murowana z kamienia granitowego i cegły z rzeźbą św. Rocha z laską w ręku.

• Budynki mieszkalne i gospodarcze z XIX i XX wieku.

Zapisy nazewnictwa

• 1250 - a castro Dypenowe (PUB)
• 1285 - Tyfenow (PUB)
• 1288 - Typhenow (CDW)
• 1294 - Tifenouwe (PUB)
• 1299 - Tifenowe(UBP)
• 1303 - Tyfenow (UBP)
• 1333 - Tieffenau (PUB)
• 1336 - Tyfenow (UBP)
• 1409 - Tyfenaw (MTB)
• 1641 - Tychnowy (Woe)
• 1790 - Tieffenau (Srt)
• 1892 - Tychnowy (SG)
• 1945 - Tiefenau (R)
• 1951 - Tychnowy (R)
• inne spotykane formy (Depenow, Dempenow, Tychnowo)

Ludność

Zobacz też

Wykaz miejscowości powiatu kwidzyńskiego

Źródła

• Przewodnik po Powiślu. Powiat Kwidzyński 2007
• Parafia pw. św. Jerzego w Tychnowach
• http://www.bip.gminakwidzyn.pl
• H.Górnowicz, Toponimia Powiśla Gdańskiego Gdańsk 1980.
• http://www.westpreussen.de/
• Monitor Polski - Rocznik 1947 Nr 111