Nowa Wioska
(→Zabytki) |
|||
| (Nie pokazano 17 wersji utworzonych przez 5 użytkowników) | |||
| Linia 1: | Linia 1: | ||
{|style="float:right; border: 1px solid grey; border-collapse:collapse; background:white;" border="1" cellspacing="0" cellpadding="5" | {|style="float:right; border: 1px solid grey; border-collapse:collapse; background:white;" border="1" cellspacing="0" cellpadding="5" | ||
| | | | ||
| − | <googlemap version="0.9" lat="53. | + | <googlemap version="0.9" lat="53.68288202" lon="19.07707214" zoom="12" selector="yes"> |
(N) 53.681865, 19.082909, Nowa Wioska | (N) 53.681865, 19.082909, Nowa Wioska | ||
</googlemap> | </googlemap> | ||
| Linia 7: | Linia 7: | ||
!|'''Nowa Wioska na mapie''' | !|'''Nowa Wioska na mapie''' | ||
|} | |} | ||
| − | '''Nowa Wioska''' (dawn. niem. ''Neudörfchen '') - wieś położona w [[powiat kwidzyński|powiecie kwidzyńskim]], w [[Gmina Gardeja|gminie Gardeja]]. | + | [[Grafika:Nowa Wioska2.jpg|thumb|400px|right|Kościół w Nowej Wiosce Fot.:[[Użytkownik:Rachel|Rachel]]]] |
| + | '''Nowa Wioska''' (dawn. niem. ''Neudörfchen'') - wieś położona w [[powiat kwidzyński|powiecie kwidzyńskim]], w [[Gmina Gardeja|gminie Gardeja]]. | ||
==Historia== | ==Historia== | ||
| − | Obszar wsi od 1285 roku należał do dóbr klasztorskich Stangów, następnie do Klasztorka lub Mar. Jako majątek wyodrębnił się prawdopodobnie przed czasami biskupa Hioba. Po [http://pl.wikipedia.org/wiki/Sekularyzacja sekularyzacji] w 1525 roku majątek w skład którego wchodziła wieś z folwarkiem (razem szesnaście łanów) znalazł się w rękach rodu von Heydeck, podczas gdy większą część dóbr klasztorskich otrzymali potomkowie Jakuba von Dobeneck. Nazwa wsi pierwszy raz zostaje użyta w dokumencie z roku 1567, w którym dokonano podziału majątku pomiędzy dwóch braci – Hansa i Josuę von Heydeck. Pierwotna nazwa wsi Nowa Wieś (Neudorff lub Neuendorf) nieco różniła się od obecnej. W 1568 roku folwark obejmował 12 łanów, tyle samo w roku 1576. Pod koniec XVI wieku jego powierzchnia wynosiła 16 łanów. We wsi był też wtedy także owczarz, koźlarz, kowal, pasterz i 7 [http://pl.wikipedia.org/wiki/Zagrodnik zagrodników]. Kościół we wsi istniał już w XVI wieku, ale uległ zniszczeniu podczas którejś wojny. Działająca tu gmina ewangelicka należała do Trumiejek. Tamtejszy pastor aż do roku 1624 pełnił w Nowej Wiosce obowiązki duszpasterza i wygłaszał kazania po polsku. W tym też roku kościół został wybudowany na nowo przed ród Heydecków, którzy w roku 1673 wykupili od Dobenecków ziemie klasztorskie. Dokładnie w tym samym roku, dzięki udzielonej pożyczce, Nową Wioskę przejął Ludwik von Kressenstein z [[Okrągła Łąka|Okrągłej Łąki]]. Cały majątek obejmujący także [[Wandowo|Wandowo]], [[Otoczyn|Otoczyn]], [[Morawy|Morawy]], [[Klasztorek|Klasztorek]], [[Gilwa|Gilwę]] i [[Paczkowo|Paczkowo]] kupił na przymusowej licytacji Friedrich von der Groeben. Od roku 1701 za zgodą króla Prus ustanowił [http://pl.wikipedia.org/wiki/Ordynacja majorat]. Pod koniec wieku XVII majątek obejmował 165, a w 1717 214 łanów. | + | Obszar wsi od 1285 roku należał do dóbr klasztorskich Stangów, następnie do Klasztorka lub Mar. Jako majątek wyodrębnił się prawdopodobnie przed czasami biskupa Hioba. Po [http://pl.wikipedia.org/wiki/Sekularyzacja sekularyzacji] w 1525 roku majątek w skład którego wchodziła wieś z folwarkiem (razem szesnaście łanów) znalazł się w rękach rodu von Heydeck, podczas gdy większą część dóbr klasztorskich otrzymali potomkowie Jakuba von Dobeneck. Nazwa wsi pierwszy raz zostaje użyta w dokumencie z roku 1567, w którym dokonano podziału majątku pomiędzy dwóch braci – Hansa i Josuę von Heydeck. Pierwotna nazwa wsi Nowa Wieś (Neudorff lub Neuendorf) nieco różniła się od obecnej. W 1568 roku folwark obejmował 12 łanów, tyle samo w roku 1576. Pod koniec XVI wieku jego powierzchnia wynosiła 16 łanów. We wsi był też wtedy także owczarz, koźlarz, kowal, pasterz i 7 [http://pl.wikipedia.org/wiki/Zagrodnik zagrodników]. Kościół we wsi istniał już w XVI wieku, ale uległ zniszczeniu podczas którejś wojny. Działająca tu gmina ewangelicka należała do Trumiejek. Tamtejszy pastor aż do roku 1624 pełnił w Nowej Wiosce obowiązki duszpasterza i wygłaszał kazania po polsku. W tym też roku kościół został wybudowany na nowo przed ród Heydecków, którzy w roku 1673 wykupili od Dobenecków ziemie klasztorskie. Dokładnie w tym samym roku, dzięki udzielonej pożyczce, Nową Wioskę przejął Ludwik von Kressenstein z [[Okrągła Łąka|Okrągłej Łąki]]. Cały majątek obejmujący także [[Wandowo|Wandowo]], [[Otoczyn|Otoczyn]], [[Morawy|Morawy]], [[Klasztorek|Klasztorek]], [[Gilwa|Gilwę]] i [[Paczkowo|Paczkowo]] kupił na przymusowej licytacji Friedrich von der Groeben. Od roku 1701 za zgodą króla Prus ustanowił [http://pl.wikipedia.org/wiki/Ordynacja majorat]. Pod koniec wieku XVII majątek obejmował 165, a w 1717 214 łanów. |
| + | |||
W latach 1693-1945 Nowa Wioska znajdowała się w rękach rodu von Groebenów. Kolejnymi właścicielami byli: | W latach 1693-1945 Nowa Wioska znajdowała się w rękach rodu von Groebenów. Kolejnymi właścicielami byli: | ||
| − | * Otto Friedrich von der Groeben w latach 1712-1728. Został on pochowany w Katedrze w Kwidzynie wraz ze swoimi 3 żonami. Wybudował browar i gorzelnię. | + | * [[Otto Friedrich von der Gröben|Otto Friedrich von der Groeben]] w latach 1712-1728. Został on pochowany w Katedrze w Kwidzynie wraz ze swoimi 3 żonami. Wybudował browar i gorzelnię. |
* Bogislaw von der Groeben (syn Otto Friedricha) – w latach 1728 – 1733, | * Bogislaw von der Groeben (syn Otto Friedricha) – w latach 1728 – 1733, | ||
* Otto Ludwig von der Groeben (także syn Otto Friedricha) – 1733 – 1761, | * Otto Ludwig von der Groeben (także syn Otto Friedricha) – 1733 – 1761, | ||
| Linia 29: | Linia 31: | ||
W 1779 roku we wsi oprócz dworu istniał urząd, browar, gorzelnia, 13 stodół, spichlerz, owczarnia, obora dla krów, stajnia dla koni i wołów, kuźnia, cegielnia, karczma z zajazdem, stodoły miejskie i 12 zagród. W 1789 w Nowej Wiosce były 23 dymy. W 1885 roku na 234 ha mieszkały 54 osoby, a w 1910 roku było 71 osób. W XIX i XX wieku była tu 1klasowa szkoła ewangelicka. | W 1779 roku we wsi oprócz dworu istniał urząd, browar, gorzelnia, 13 stodół, spichlerz, owczarnia, obora dla krów, stajnia dla koni i wołów, kuźnia, cegielnia, karczma z zajazdem, stodoły miejskie i 12 zagród. W 1789 w Nowej Wiosce były 23 dymy. W 1885 roku na 234 ha mieszkały 54 osoby, a w 1910 roku było 71 osób. W XIX i XX wieku była tu 1klasowa szkoła ewangelicka. | ||
| + | |||
| + | Po wojnie zmiana dotychczasowej nazwy ''Neudörfchen'' na '''Nowa Wioska''' ustalona została Zarządzeniem Prezesa Rady Ministrów z dnia 3 listopada 1950r. (Monitor Polski nr 134, poz. 1720). | ||
==Teraźniejszość== | ==Teraźniejszość== | ||
| − | Po drugiej wojnie światowej powstała tu Państwowa Stadnina Koni oraz wielokierunkowe gospodarstwo rolne o powierzchni dwóch tysięcy ha. Od 1971 roku dyrektorem stadniny był Zbigniew Biernat. W 1970 roku we wsi mieszkało 196 osób. Działały tu: klub rolnika i biblioteka publiczna. W latach 1975-1998 miejscowość położona była w województwie elbląskim. W | + | |
| + | Po drugiej wojnie światowej powstała tu Państwowa Stadnina Koni oraz wielokierunkowe gospodarstwo rolne o powierzchni dwóch tysięcy ha. Od 1971 roku dyrektorem stadniny był Zbigniew Biernat. W 1970 roku we wsi mieszkało 196 osób. Działały tu: klub rolnika i biblioteka publiczna. W latach 1975-1998 miejscowość położona była w województwie elbląskim. W 2000 roku Nowa Wioska liczyła 465 osób, a w 2007 – 464. | ||
| + | |||
Początkowo istniejąca stadnina była własnością państwową. Później zmienił się jej status prawny, powstała spółka z udziałem Skarbu Państwa i jako taka została przeznaczona do prywatyzacji. W czerwcu 2002 roku stała się własnością prywatną - jako Stadnina Koni Nowa Wioska Gospodarstwo Rolne Ewa Janiak. Przy Stadninie Koni Nowa Wioska działa Klub Jeździecki Nowa Wioska. | Początkowo istniejąca stadnina była własnością państwową. Później zmienił się jej status prawny, powstała spółka z udziałem Skarbu Państwa i jako taka została przeznaczona do prywatyzacji. W czerwcu 2002 roku stała się własnością prywatną - jako Stadnina Koni Nowa Wioska Gospodarstwo Rolne Ewa Janiak. Przy Stadninie Koni Nowa Wioska działa Klub Jeździecki Nowa Wioska. | ||
==Zabytki== | ==Zabytki== | ||
| + | |||
* Pałac wybudowany w 1779 roku, przebudowany w II poł. XIX wieku na wzór pałacu francuskiego Chateau. W głównym korpusie zachowano części dawne. Murowany z cegły, otynkowany. Jednopiętrowy. Cechy stylowe pośrodku trzyosiowy półokrągły ryzalit nakryty półkopułą. W roku 1956 częściowo zniszczony przez pożar. Odbudowany w 1959 roku. Usytuowany w centrum zespołu historycznego. Od strony parku znajduje się czytelna pierwotna, dziesięcioosiowa elewacja, a pośrodku trzyosiowy półokrągły ryzalit nakryty półkopułą. Na terenie folwarku o zróżnicowanej architekturze znajduje się ciekawy i rzadki przykład spichlerza ryglowego z pierwszej połowy XVIII wieku. | * Pałac wybudowany w 1779 roku, przebudowany w II poł. XIX wieku na wzór pałacu francuskiego Chateau. W głównym korpusie zachowano części dawne. Murowany z cegły, otynkowany. Jednopiętrowy. Cechy stylowe pośrodku trzyosiowy półokrągły ryzalit nakryty półkopułą. W roku 1956 częściowo zniszczony przez pożar. Odbudowany w 1959 roku. Usytuowany w centrum zespołu historycznego. Od strony parku znajduje się czytelna pierwotna, dziesięcioosiowa elewacja, a pośrodku trzyosiowy półokrągły ryzalit nakryty półkopułą. Na terenie folwarku o zróżnicowanej architekturze znajduje się ciekawy i rzadki przykład spichlerza ryglowego z pierwszej połowy XVIII wieku. | ||
* Kościół pod wezwaniem Najświętszej Marii Panny wybudowany w latach 1844-1845. Eklektyczny. Murowany z cegły, tynkowany, jednonawowy, z trójbocznie zamkniętym prezbiterium. Od zachodu kwadratowa wieża zwieńczona hełmem. Wewnątrz kościoła drewniany strop, a w zachodniej części chór muzyczny wsparty na dwóch rzędach kolumn. | * Kościół pod wezwaniem Najświętszej Marii Panny wybudowany w latach 1844-1845. Eklektyczny. Murowany z cegły, tynkowany, jednonawowy, z trójbocznie zamkniętym prezbiterium. Od zachodu kwadratowa wieża zwieńczona hełmem. Wewnątrz kościoła drewniany strop, a w zachodniej części chór muzyczny wsparty na dwóch rzędach kolumn. | ||
| − | * Zabudowania gospodarcze z XVIII-XIX wieku. Na terenie parku drzewa liczące po 300 lat. | + | * Zabudowania gospodarcze z XVIII-XIX wieku. Na terenie parku drzewa liczące po 300 lat. |
| + | |||
| + | W Archiwum Państwowym w Elblągu z siedzibą w Malborku przechowywane są akta dotyczące posiadłości rodu von Groeben z XVII i XVIII wieku oraz dokumentacja zarządu domeną Nowa Wioska. | ||
| + | |||
| + | ==Nowa Wioska w grafice== | ||
| + | |||
| + | <gallery> | ||
| + | Plik:Neudörfchen.jpg|Neudörfchen | ||
| + | </gallery> | ||
| + | |||
| + | ==Zapisy nazewnictwa== | ||
| + | |||
| + | * 1568 - '''Neudorff''' ([[H.Górnowicz, Toponimia Powiśla Gdańskiego/wykaz skrótów#Z|ZtM]]) | ||
| + | * 1597 - '''Neuendorf''' ([[H.Górnowicz, Toponimia Powiśla Gdańskiego/wykaz skrótów#Z|ZtM]]) | ||
| + | * 1673 - '''Neudörfchen''' ([[H.Górnowicz, Toponimia Powiśla Gdańskiego/wykaz skrótów#Z|ZtM]]) | ||
| + | * 1886 - '''Nowa Wioska''' ([[H.Górnowicz, Toponimia Powiśla Gdańskiego/wykaz skrótów#S|SG]]) | ||
| + | * 1945 - '''Neudörfchen''' ([[H.Górnowicz, Toponimia Powiśla Gdańskiego/wykaz skrótów#R|R]]) | ||
==Zobacz też== | ==Zobacz też== | ||
| + | |||
* '''[[Wykaz miejscowości powiatu kwidzyńskiego]]''' | * '''[[Wykaz miejscowości powiatu kwidzyńskiego]]''' | ||
* [http://www.sknowawioska.com/ Stadnina Koni Nowa Wioska] | * [http://www.sknowawioska.com/ Stadnina Koni Nowa Wioska] | ||
* [http://elblag.2lo.elblag.pl/okolice/nowawioska/index.html Strona internetowa o Nowej Wiosce] | * [http://elblag.2lo.elblag.pl/okolice/nowawioska/index.html Strona internetowa o Nowej Wiosce] | ||
| − | |||
==Źródła== | ==Źródła== | ||
| + | |||
* [[Kwidzyn. Z dziejów miasta i okolic]] | * [[Kwidzyn. Z dziejów miasta i okolic]] | ||
* [[Przewodnik po Powiślu. Powiat Kwidzyński]] | * [[Przewodnik po Powiślu. Powiat Kwidzyński]] | ||
| − | + | * http://www.westpreussen.de/ | |
| − | + | * Monitor Polski - Rocznik 1950 Nr 134 | |
[[Kategoria:Gmina Gardeja]] | [[Kategoria:Gmina Gardeja]] | ||
{|style="float:center; border: 1px white; border-collapse:collapse; background:white;" border="1" cellspacing="0" cellpadding="5" | {|style="float:center; border: 1px white; border-collapse:collapse; background:white;" border="1" cellspacing="0" cellpadding="5" | ||
| | | | ||
| + | {{Gmina Gardeja}} | ||
| + | |- | ||
| + | |} | ||
Aktualna wersja na dzień 11:49, 3 kwi 2015
|
UNIQ2aa9cf625e9c7692-googlemap-00000000-QINU |
| Nowa Wioska na mapie |
|---|
Nowa Wioska (dawn. niem. Neudörfchen) - wieś położona w powiecie kwidzyńskim, w gminie Gardeja.
Spis treści |
Historia
Obszar wsi od 1285 roku należał do dóbr klasztorskich Stangów, następnie do Klasztorka lub Mar. Jako majątek wyodrębnił się prawdopodobnie przed czasami biskupa Hioba. Po sekularyzacji w 1525 roku majątek w skład którego wchodziła wieś z folwarkiem (razem szesnaście łanów) znalazł się w rękach rodu von Heydeck, podczas gdy większą część dóbr klasztorskich otrzymali potomkowie Jakuba von Dobeneck. Nazwa wsi pierwszy raz zostaje użyta w dokumencie z roku 1567, w którym dokonano podziału majątku pomiędzy dwóch braci – Hansa i Josuę von Heydeck. Pierwotna nazwa wsi Nowa Wieś (Neudorff lub Neuendorf) nieco różniła się od obecnej. W 1568 roku folwark obejmował 12 łanów, tyle samo w roku 1576. Pod koniec XVI wieku jego powierzchnia wynosiła 16 łanów. We wsi był też wtedy także owczarz, koźlarz, kowal, pasterz i 7 zagrodników. Kościół we wsi istniał już w XVI wieku, ale uległ zniszczeniu podczas którejś wojny. Działająca tu gmina ewangelicka należała do Trumiejek. Tamtejszy pastor aż do roku 1624 pełnił w Nowej Wiosce obowiązki duszpasterza i wygłaszał kazania po polsku. W tym też roku kościół został wybudowany na nowo przed ród Heydecków, którzy w roku 1673 wykupili od Dobenecków ziemie klasztorskie. Dokładnie w tym samym roku, dzięki udzielonej pożyczce, Nową Wioskę przejął Ludwik von Kressenstein z Okrągłej Łąki. Cały majątek obejmujący także Wandowo, Otoczyn, Morawy, Klasztorek, Gilwę i Paczkowo kupił na przymusowej licytacji Friedrich von der Groeben. Od roku 1701 za zgodą króla Prus ustanowił majorat. Pod koniec wieku XVII majątek obejmował 165, a w 1717 214 łanów.
W latach 1693-1945 Nowa Wioska znajdowała się w rękach rodu von Groebenów. Kolejnymi właścicielami byli:
- Otto Friedrich von der Groeben w latach 1712-1728. Został on pochowany w Katedrze w Kwidzynie wraz ze swoimi 3 żonami. Wybudował browar i gorzelnię.
- Bogislaw von der Groeben (syn Otto Friedricha) – w latach 1728 – 1733,
- Otto Ludwig von der Groeben (także syn Otto Friedricha) – 1733 – 1761,
- Friedrich Sigmunt (wnuk Otto Friedricha) – rządził w latach 1761 – 1779,
- August Otto (wnuk Otto Friedricha) – sprawował władzę w 1779 – 1810,
- August Wilhelm (bratanek Augusta Otto) – 1810 – 1813,
- Karl Philip ( także bratanek Augusta Otto) – 1813,
- Friedrich Wilhelm (kuzyn Augusta Otto) – 1813 – 1846,
- Karl – 1846 – 1876. W roku 1856 wybudował on szpitalik, a w 1874 przytułek dla emerytowanych nauczycieli i wdów po nich oraz liczne zabudowania gospodarcze.
- Georg Reinhold von der Groeben – hrabia, rządził w latach 1846 – 1894,
- Unico von der Groeben – 1894 – 1896,
- Georg Günter (brat Unico) – 1896 – 1900,
- Unico von der Groeben – ponownie 1900-1924. 4 letnia przerwa w rządzeniu wynikała z przegranego procesu z bratem i koniecznością przekazania mu ziem. W 1900 roku w wyniku śmierci Georga, Unico znowu przejął majątek.
- Karl von der Groeben – 1924 – 1945. Z powodu wysokiego stanowiska (pruski urzędnik państwowy) Nową Wioską zarządzał za niego brat.
W 1779 roku we wsi oprócz dworu istniał urząd, browar, gorzelnia, 13 stodół, spichlerz, owczarnia, obora dla krów, stajnia dla koni i wołów, kuźnia, cegielnia, karczma z zajazdem, stodoły miejskie i 12 zagród. W 1789 w Nowej Wiosce były 23 dymy. W 1885 roku na 234 ha mieszkały 54 osoby, a w 1910 roku było 71 osób. W XIX i XX wieku była tu 1klasowa szkoła ewangelicka.
Po wojnie zmiana dotychczasowej nazwy Neudörfchen na Nowa Wioska ustalona została Zarządzeniem Prezesa Rady Ministrów z dnia 3 listopada 1950r. (Monitor Polski nr 134, poz. 1720).
Teraźniejszość
Po drugiej wojnie światowej powstała tu Państwowa Stadnina Koni oraz wielokierunkowe gospodarstwo rolne o powierzchni dwóch tysięcy ha. Od 1971 roku dyrektorem stadniny był Zbigniew Biernat. W 1970 roku we wsi mieszkało 196 osób. Działały tu: klub rolnika i biblioteka publiczna. W latach 1975-1998 miejscowość położona była w województwie elbląskim. W 2000 roku Nowa Wioska liczyła 465 osób, a w 2007 – 464.
Początkowo istniejąca stadnina była własnością państwową. Później zmienił się jej status prawny, powstała spółka z udziałem Skarbu Państwa i jako taka została przeznaczona do prywatyzacji. W czerwcu 2002 roku stała się własnością prywatną - jako Stadnina Koni Nowa Wioska Gospodarstwo Rolne Ewa Janiak. Przy Stadninie Koni Nowa Wioska działa Klub Jeździecki Nowa Wioska.
Zabytki
- Pałac wybudowany w 1779 roku, przebudowany w II poł. XIX wieku na wzór pałacu francuskiego Chateau. W głównym korpusie zachowano części dawne. Murowany z cegły, otynkowany. Jednopiętrowy. Cechy stylowe pośrodku trzyosiowy półokrągły ryzalit nakryty półkopułą. W roku 1956 częściowo zniszczony przez pożar. Odbudowany w 1959 roku. Usytuowany w centrum zespołu historycznego. Od strony parku znajduje się czytelna pierwotna, dziesięcioosiowa elewacja, a pośrodku trzyosiowy półokrągły ryzalit nakryty półkopułą. Na terenie folwarku o zróżnicowanej architekturze znajduje się ciekawy i rzadki przykład spichlerza ryglowego z pierwszej połowy XVIII wieku.
- Kościół pod wezwaniem Najświętszej Marii Panny wybudowany w latach 1844-1845. Eklektyczny. Murowany z cegły, tynkowany, jednonawowy, z trójbocznie zamkniętym prezbiterium. Od zachodu kwadratowa wieża zwieńczona hełmem. Wewnątrz kościoła drewniany strop, a w zachodniej części chór muzyczny wsparty na dwóch rzędach kolumn.
- Zabudowania gospodarcze z XVIII-XIX wieku. Na terenie parku drzewa liczące po 300 lat.
W Archiwum Państwowym w Elblągu z siedzibą w Malborku przechowywane są akta dotyczące posiadłości rodu von Groeben z XVII i XVIII wieku oraz dokumentacja zarządu domeną Nowa Wioska.
Nowa Wioska w grafice
Neudörfchen
Zapisy nazewnictwa
- 1568 - Neudorff (ZtM)
- 1597 - Neuendorf (ZtM)
- 1673 - Neudörfchen (ZtM)
- 1886 - Nowa Wioska (SG)
- 1945 - Neudörfchen (R)
Zobacz też
- Wykaz miejscowości powiatu kwidzyńskiego
- Stadnina Koni Nowa Wioska
- Strona internetowa o Nowej Wiosce
Źródła
- Kwidzyn. Z dziejów miasta i okolic
- Przewodnik po Powiślu. Powiat Kwidzyński
- http://www.westpreussen.de/
- Monitor Polski - Rocznik 1950 Nr 134
|
