Tekst źródłowy

[[Grafika:Urna twarzowa.jpg|thumb|300px|Eksponat archeologiczny]]
Początki muzealnictwa w Kwidzynie datuje się na rok 1876, kiedy to zawiązało się Towarzystwo Historyczne Regencji Kwidzyńskiej (Das Historisches Verein für den Regierungsbezirk Marienwerder). Stowarzyszenie to prowadziło badania regionalne w dziedzinie archeologii jednocześnie zbierając eksponaty, które początkowo składowano w mieszkaniu prywatnym a później ulokowano w pomieszczeniu [[Ratusz w Kwidzynie|Ratusza]]. Trzynaście lat później, w roku 1889, zbiór składał się z: 523 eksponatów archeologicznych, 50 sztuk map i planów, 30 obrazów i pokaźnej kolekcji monet. Jednak z powodu osłabienia zainteresowania (po zmianie zarządu) w samym Towarzystwie i z powodu niechęci władz miejskich do składowania w swych pomieszczeniach "skorup starych naczyń wygrzebanych z ziemi" kolekcja poniewierała się po strychach i piwnicach szkolnych. W końcu sprzedano eksponaty archeologiczne Muzeum Okręgowemu w Gdańsku. Pozostałe przedmioty weszły w posiadanie prywatnych kolekcjonerów.

Dziś na ekspozycji wystawienniczej w Muzeum Archeologicznym w Gdańsku znajdziemy tylko jeden toporek kamienny z okolic Kwidzyna. Być może pochodzi on z tego dawnego zbioru?

Idea utworzenia Muzeum w Kwidzynie pojawiła się po raz drugi po zakończeniu I wojny światowej i podpisaniu traktatu wersalskiego, z powodu braku w regionie innych tego typu placówek (z sześciu działających przed I wojną światową muzeów pozostało jedno w Elblągu). W tym celu 6 kwietnia 1925 roku założony został regionalny związek zwany "Der Zweckverband Heimatmuseum Westpreussen", skupiający przyjaciół muzeum oraz zaiteresowane resorty z powiatów: kwidzyńskiego, sztumskiego i suskiego. Muzeum Regionalne oficjalnie założono 4 czerwca 1926 roku pod nazwą "Heimatmuseum Westpreussen". Podlegało państwowemu opiekunowi muzeów na obszarze [[Prusy Wschodnie|Prus Wschodnich]] - Staatlicher Museumspfleger z siedzibą w Królewcu. Początkowo Muzeum ulokowano w pomieszczeniach budynku Ziemstwa Zachodniopruskiego (dziś to [[Sąd Rejonowy w Kwidzynie|Sąd Rejonowy]]) przy [[Plac Plebiscytowy w Kwidzynie|Placu Flottwela]]. Potem siedzibą Muzeum został neoklasycystyczny dom przy Herrenstrasse 5 (dziś to [[Ulica Słowiańska w Kwidzynie|ul. Słowiańska]] 13). Pierwszym i zarazem ostatnim kierownikiem Muzeum był [[Waldemar Heym]]. Podstawę kolekcji stanowiły zbiory przekazane przez: Towarzystwo Historyczne - 40 eksponatów, radcę szkolnego [[Erich Wernicke|Wernickego]] - 20 eksponatów i Waldemara Heyma - 109 eksponatów. W pierwszym roku budżetowym muzeum dysponowało sumą 8 tysięcy marek. Przez kolejne dziesięć lat Muzeum prowadziło badania i prace wykopaliskowe na Starym Zameczku w Kwidzynie, w [[Bystrzec|Bystrzcu]] i [[Podzamcze|Podzamczu]]. Ponadto w Nowej Wsi i Starym Targu w powiecie sztumskim, i w Starzykowie w powiecie suskim. Jednakże po pierwszym okresie zafascynowania muzeum archeologią, około roku 1936 nastąpiła zmiana programowa. Dalsza działalność muzeum była proniemiecka, tendencyjna wręcz propagandowa. Muzeum cały czas powiększało swe zbiory dzięki pracom wykopaliskowym i zakupom za kwotę 2 tysięcy marek rocznie, a także darowiznom np. XVII wieczny stół ofiarowany przez rodzinę prezydenta Paula von Hindenburga. Na dzień 31 sierpnia 1939 roku Muzeum posiadało 3 129 pozycji muzealnych. W latach 1940 - 1942 powiększyło swe zbiory o 746 eksponaty zagrabione na terenie ziem polskich z Lipna, Rypina i Wąbrzeźna. Według zachowanej do dziś księgi inwentarzowej do końca 1944 roku zgromadzono 4022 zabytki.

8 maja 1943 roku, w wyniku bombardowania muzeum w Królewcu, całkowicie zniszczona została cała kolekcja kwidzyńskiej ceramiki, zdeponowana tam dla celów naukowych jeszcze przed wojną. W celu ochronienia zbiorów muzealnych przed działaniami wojennymi w 1944 roku przewieziono z Kwidzyna wszystkie cenne zabytki. I tak: 18 wielkich skrzyń wypełnionych okazami archeologicznymi oraz przedmiotami kultury ludowej złożono w pomieszczeniach szkoły w [[Rozajny|Rozajnach]]; archiwalia przewieziono do szkoły w [[Baldram|Baldramie]]; 7 skrzyń księgozbioru przekazano do Chojnic; hafty ludowe, obrazy, ceramikę stolzenbergerowską oraz najważniejsze dokumenty wywieziono do środkowych Niemiec. Eksponaty drugorzędnej wartości pozostawiono na miejscu. Po wkroczeniu wojsk sowieckich do miasta muzeum stało się miejscem ich kwatery. Mimo wszystko ocalała część zbiorów, 149 teczek z dokumentacją o badanych stanowiskach archeologicznych oraz szklane negatywy przedstawiające zbiory i tereny wykopalisk.

W 1946 roku przybył do Kwidzyna delegat z Warszawy wraz z ciężarówkami w celu zabrania muzealiów do stolicy. Staroście Wiesławowi Sztejnike należy zawdzięczać, że do tej wywózki nie dopuścił. Do roku 1950 z powodu braku środków finansowych i odpowiedniej osoby na stanowisko kustosza sytuacja muzealiów nie zmieniała się. Przełom nastąpił 1 maja 1950 roku, kiedy to pierwszym kierownikiem muzeum w okresie powojennym został pan [[Alfons Lemański]]. Tak oto zaczyna się historia [[Muzeum w Kwidzynie]].

<gallery>
Plik:Toporki kamienne Kwidzyn.jpg|Toporek kamienny z okolic Kwidzyna
 Plik:Księga inwentarzowa2.jpg|Księga inwentarzowa - przykładowe strony
</gallery>
 
==Źródła==
* [[Zeszyty Kwidzyńskie Nr 4 - Przyczynki Do Historii Kwidzyna]] 2001

[[Kategoria: Historia]]