Kapituła Pomezańska

Wersja z 11:42, 8 sie 2011

Pieczęć biskupa Ernesta (1286-1302)

Pieczęć biskupa Henryka (1255)

Na mocy bulli papieża Innocentego IV z 29 lipca 1243 roku powstała diecezja pomezańska. W 1254 roku pierwszy biskup pomezański, dominikanin Ernest z Targawy (1246-1260) przeniósł swą siedzibę do Kwidzyna gdzie urządził stolicę diecezji pomezańskiej. Wybudowano zamek biskupi wzniesiony z kamieni i cegieł na zaprawie wapiennej. Znajdował się on poza granicami miasta, na wzniesieniu otoczonym głębokimi wąwozami. Kościół parafialny został wybudowany w latach 1264-84.

Następca Ernesta, franciszkański biskup Albert (1260-1286), objął w posiadanie miasto Kwidzyn wraz z okolicą. Znaczenie miasta wzrosło w 1285 roku, kiedy to w Ulm powołano kapitułę pomezańską z siedzibą w Kwidzynie. Wtedy też biskup ten podniósł istniejący kościół farny do rangi katedry. W skład kapituły pomezańskiej wchodziło sześciu księży krzyżackich. Biskup Albert ustanowił w niej funkcje: prepozyta, dziekana, kantora, scholastyka i oficjała. Trzeci z kolei biskup, Henryk (1286-1302), był członkiem Zakonu Krzyżackiego. Wraz z kapitułą przejął regułę krzyżacką. W ten sposób diecezja pomezańska uzależniła się od niemieckiego mistrza. Dotychczasowy pan Kwidzyna i okolic w roku 1293 zrzekł się swoich dóbr i praw, w zamian za ziemie nadane mu w innym miejscu. Miasto i zamek przeszły pod zarząd biskupa i kapituły. Odtąd kanonikami mogli zostawać wyłącznie Krzyżacy. Zamek stał się rezydencją kapituły katedralnej. Na przełomie XIII i XIV wieku przystąpiono do budowy murowanego gotyckiego zamku kapituły pomezańskiej wraz z przedzamczem.

Obecna katedra, pw. Św. Jana Ewangelisty, powstała w połowie XIV wieku. Z dokumentu biskupa Bertolda wynikało, że dotychczasowy kościół był niski i groził zawaleniem. Taka świątynia nie zasługiwała na miano kościoła katedralnego. Dlatego też na trzy lata przed śmiercią wspomniany biskup przekazał przynależącą do dóbr biskupich wieś Waltersdorf na ufundowanie i utrzymanie nowej budowli. Wspaniała świątynia w stylu gotyckim została wzniesiona w zadziwiająco krótkim czasie, bo w ciągu 11 lat (1344-1355). Biskup Bertold przyczynił się także do rozwoju miasta. W 1336 roku mieszczanom Kwidzyna nadał nowe przywileje.

Biskup pomezański i jego kapituła katedralna posiadali kancelarie wystawiające liczne dokumenty. Z początku sporządzano je wyłącznie po łacinie, później także w języku niemieckim. Zachowały się z tego okresu: roczniki kapituły pomezańskiej, noty historyczne, a także kronika Prus. Pieczęć kapituły pomezańskiej przedstawiała w górnej części popiersie NMP a w dolnej sześciu modlących się kanoników (znana już od II poł. XIII wieku). Przy zamku kapituły katedralnej istniała szkoła katedralna, kształcąca kandydatów na duchownych na poziomie triwium (gramatyka, retoryka i dialektyka).

Biskup Jan I Mönch (1397-1409) w dokumencie z 1389 roku ustanowił codzienną służbę liturgiczną przy ołtarzach (w górnym chórze, krypcie i ołtarzu bocznym). Od 1333 roku jeden z kanoników pełnił funkcję proboszcza.

W diecezji pomezańskiej szczególnym kultem był otoczony Jan Ewangelista - patron diecezji i katedry kwidzyńskiej. Biskupstwo pomezańskie, dla podniesienia swego prestiżu, dążyło do kanonizacji Doroty z Mątowów.

Znaczenie Kwidzyna wzrosło dzięki licznym przywilejom królewskim: Władysława Jagiełły, Zygmunta Starego oraz Stefana Batorego. Po bitwie pod Grunwaldem w 1410 roku miasto przeszło w ręce króla Władysława Jagiełły. Biskup pomezański Jan II złożył królowi polskiemu przysięgę wierności i oddał mu miasto z zamkiem. Dzięki łaskawości króla, który przybył do Kwidzyna, miasto otrzymało nowe przywileje. Jan Długosz podaje, że Władysław Jagiełło 19 września 1410 roku odwiedził katedrę kwidzyńską oraz celę Doroty z Mątowów. Klęska grunwaldzka wpłynęła na osłabienie roli zamku w Kwidzynie. Biskupi pomezańscy rezydowali odtąd zazwyczaj w Prabutach.

Biskupi pomezańscy często byli doradcami wielkich mistrzów. Współpraca polityczna duchowieństwa katolickiego z Zakonem Krzyżackim doprowadziła do stopniowego ulegania wpływom protestanckim. W konsekwencji biskup Erhard von Queiss, na wezwanie wielkiego mistrza Albrechta, przeszedł na protestantyzm z większością kapituły i duchowieństwa. Podobnie uczyniła większość mieszkańców Kwidzyna.

Od momentu założenia diecezji do czasu jej sekularyzacji w 1525 roku na tronie biskupim w katedrze kwidzyńskiej zasiadało łącznie 19 biskupów, z których 16 było duchownymi krzyżackimi. Wśród pozostałych znaleźli się: dominikanin, franciszkanin oraz duchowny diecezjalny.

Sekularyzacja Prus w roku 1525 pozbawiła katolików w Kwidzynie ich dotychczasowego kościoła. Katedra została przyznana protestantom. Wystrój zmieniono poprzez otynkowanie wnętrza. Dla katolików wydzielono część prezbiterium oddzielając ją od reszty obiektu murem pruskim. Miejsce to przeszło do historii jako "kościół polski". W XVIII wieku pozbawiono ich tej namiastki własnej świątyni. Jedynym kościołem katolickim w powiecie pozostał kościół w Tychnowach.

Przez 25 lat (1549-1574) w Kwidzynie istniała gmina wypędzonych z Czech braci czeskich. Na miejsce odprawiania nabożeństw otrzymali oni część katedry pod organami. Od części ewangelickiej miejsce to zostało oddzielone metalową kratą. Na skutek nietolerancji religijnej bracia czescy opuścili Kwidzyn.

Nabożeństwa protestanckie dla mieszczan niemieckich odbywały się w środkowej części katedry.

Po reformacji protestanckiej w zamku kapituły pomezańskiej utworzono starostwo. Urząd starosty pełnił pierwszy protestancki biskup pomezański Paweł Speratus (1530-1551), mianowany przez księcia Albrechta po śmierci biskupa Erharda von Queissa. Ostatnim biskupem protestanckim był Johann Wigand (1575-1578). Po jego śmierci biskupstwo pomezańskie uległo rozpadowi.

Biskupi Kapituły Pomezańskiej - znany jako - lata urzędowania

• Ernst aus Torgau Ernest z Targawy (1248/49 – 1259)
• Albert (1259 – 1286)

Heinrich (1277/78–1292) (zanim został biskupem)

• Heinrich - Henryk (1286 – 1303)
• Christian (1303–1306)
• Lutho von Baldersheim - Ludeko (1306 – 1321)
• Rudolf aus Elbing - Rudolf (1321 – 1331)
• Bertold von Riesenburg - Bertold (1331 – 1346)
• Arnold (1347 – 1360)
• Nikolaus von Radam - Mikołaj I (1360 – 1376)
• Johannes Mönch - Jan I Mönch (1376 – 1409)
• Johannes Rymann - Jan II (1409 – 1417)
• Gerhard Stolpmann aus Königsberg - Gerhard Stolpmann (1417 – 1427)
• Johannes von Mewe - Jan III (1427 – 1440)
• Kaspar Linke (1440 – 1463)
• Nikolaus - Mikołaj II (1464 – 1466)
• Wincenty Kiełbasa (1467 – 1478) (Administrator)
• Johannes Christiani von Lessen - Jan IV Kierstani (1480 – 1501)
• Hiob von Dobeneck (1501 – 1521)
• Georg von Polenz (1521 – 1523)

Biskupi protestanccy

• Georg von Polenz (w 1523r. pierwszy Biskup luterański)
• Erhard von Queis (1523 – 1525)
• Paul Speratus (1530 – 1551)
• Georg von Venediger (1567 – 1574)
• Johannes Wigand (1575 – 1587)

Źródło

• Kościół średniowieczny
• praca magisterska z historii Kościoła - Robert Wołyniec OFMConv