Życie kulturalne mieszczaństwa
Kwidzyn jako stolica diecezji pomezańskiej skupiał prałatów i kanoników oraz niższy kler katedralny. Grupa ta miała niebagatelny wpływ na oblicze kulturalne miasta zwłaszcza, że w większości sama wywodziła się z rodzin mieszczańskich. Kapituła pomezańska to ludzie relatywnie wysoko wykształceni, studiujący na uniwersytetach w Pradze i Lipsku. Najświetniejszy okres w dziejach średniowiecza przypada na okres rządów biskupa Jana Möncha. Wówczas pojawili się w Kwidzynie teolog i profesor Jan z Kwidzyna, uczony Mikołaj z Krakowa oraz prawnik, późniejszy biskup Jan Ryman. To uczeni ukierunkowywali myśli pozostałych na teologię, naukę i sztukę. Narybek do stanu duchownego kształcony był w szkole katedralnej. Stąd wyszedł w świat syn mieszczanina kwidzyńskiego Mikołaj Wodka. Chociaż działalność duchowieństwa walnie przyczyniła się do rozwoju piśmiennictwa w Kwidzynie, to jednak nadal był to okres gdzie książki były tak cennym dobrem, że zapisywano je sobie w testamentach. (Pierwszą książkę wydrukował w Kwidzynie dopiero w 1694 roku Otto Friedrich von der Gröben).
Mimo że właścicielem miasta pozostawał biskup to organizacja życia świeckiego spoczywała w rękach Rady Miejskiej powoływanej co roku a pracującej na zasadach prawa chełmińskiego. Rada wywodziła się z pełnoprawnych obywateli, właścicieli działek - parceli, na których stał dom i zabudowania gospodarcze. W I połowie XIV wieku takich działek w mieście było 51. W końcu średniowiecza liczba ta wzrosła do 72. Na czele rady stał burmistrz. To był trzon, z którego wywodzili się urzędnicy miejscy, między którymi ważną rolę pełnił pisarz miejski pełniący rolę notariusza. Większość mieszczan w tym czasie zajmowała się rolnictwem i hodowlą. (Nie było to nic nadzwyczajnego, w Warszawie było podobnie.) Drugą grupę stanowili rzemieślnicy - mieszczanie nie mający tych działek w mieście a zatem nie mający pełnych praw, a najniżej w hierarchii społecznej stała biedota wykorzystywana przez wszystkich. Z końcem wieku XVII i cały następny rada miejska zatrudniała muzyka, który wraz z zespołem zapewniał oprawę muzyczną dla potrzeb kościoła, miasta dorabiając sobie na weselach. Tematy do rozmów i rozrywkę dostarczały zapewne kontakty podczas handlu towarami Wisłą oraz na targach i jarmarkach.
Radykalną zmianę w sytuacji miasta przyniosły wydarzenia po I rozbiorze Polski w roku 1772. Oto za sprawą Fryderyka II Wielkiego małomiasteczkowy Kwidzyn został podniesiony do rangi stolicy obwodu. Wiązało się to z utworzeniem w mieście wszystkich wyższych i niższych szczebli administracji państwowych oraz stworzenia całego potrzebnego, sprawnego a zarazem prestiżowego zaplecza. Ludność wynosząca w roku 1751 około 1200 mieszkańców poprzez napływ urzędników pruskich wzrosła do 3170 osób, a w 1804 wynosiła już 4782. W następnych latach wyglądało to następująco: w 1820r. - 4813, w 1864r. - 7373, w 1885 - 8075, w 1910r. - 12983 i to bez przyległych przedmieść. Rozpoczęły się "złote czasy" dla kwidzyńskiego budownictwa, rozwoju mniejszych i większych zakładów pracy, oświaty i kultury. W 1772 roku Jan Jakub Kanter założył w mieście największą oficynę wydawniczą. Przy oficynie działała księgarnia i wypożyczalnia książek. Jego krewny Jan Jakub Daniel Kanter w 1803 roku był współzałożycielem loży masońskiej "Pod Złotą Harfą". Cały czas działało bractwo kurkowe, posiadające od 1850 roku swoją siedzibę w domu strzeleckim. Od 1883 roku działalność odczytową prowadziło Towarzystwo Literackie skupiające ówczesną elitę kulturalną miasta a założone przez teologa Karla Edmunda Roberta Albertiego. W roku 1848 powstał liberalny klub dyskusyjny Klub Konstytucyjny, od którego wkrótce oddzielił się lewicowy Klub Demograficzny. Opiniotwórcza była lokalna prasa. Od 1830 roku ukazywała się w mieście "Westpreussische Mittelungen", przekształcona wkrótce na "Neue Westpreussische Mittelungen" a ta z kolei dostała nazwę "Deutsche Weichselzeitung". Obie gazety miały charakter narodowo - liberalny. Bezpartyjną i narodową miała być też gazeta "Weichselzeitung" drukowana od 1923 roku w drukarni Wendta Grolla, który w 1932 roku z niej zrezygnował sprzedając ją wydawnictwu Weichsel - Verlag GmbH. W 1876 roku powołano do życia Towarzystwo Historyczne, które potem zainicjowało otwarcie pierwszej w mieście placówki muzealnej. Wydawało zeszyty opisujące historię regionu (źródło wiadomości wykorzystywane po dzisiejszy dzień). Towarzystwo prowadziło też bibliotekę. Biblioteki z tysiącami woluminów były również przy rejencji, przy wyższym sądzie ziemskim, przy gimnazjum. Funkcjonowała też Książnica Miejska oraz biblioteka księgarni Franza Boehnke później należąca do Richarda Gründera, która proponowała głównie literaturę lekką i do 1937 roku obcojęzyczną. Działały dwa teatry. Jedna scena mieściła się w Domu Strzelca, druga natomiast od 1929 roku w ewangelickim domu parafialnym przy katedrze. Tu odbywały się wieczory muzyczne oferujące zarówno muzykę klasyczną jak i występy amatorskich zespołów młodzieżowych. Ludność realizowała się też w towarzystwach śpiewaczych i sportowych. Całości obrazu kultury mieszczaństwa kwidzyńskiego dopełniały dwa kina oraz liczne w mieście kawiarenki i miejsca jak Gospoda Ziegelscheune. Miasto ze względu na otaczającą je zieleń i ogrody porównywane było do Poczdamu. Do roku 1945 miało charakter urzędniczo - rzemieślniczo - rolniczy. Rok 1945 przerwał tę kilkusetletnią ciągłość kulturową.
Źródła
- Kwidzyn. Dzieje Miasta
- Przewodnik po Powiślu. Powiat Kwidzyński
- zbiory prywatne
