Historia nazwy miasta Kwidzyn

Aktualna wersja na dzień 08:00, 13 mar 2014

Historia nazwy miasta Kwidzyn

• 1233 - „in Quedin” - drobne materiały w „Zeitschrift des Historischen Vereins für den Regierungsbezirk Marienwerder” od 1876. Dotyczy założenia zamku i lokacji miasta na wyspie wiślanej. Także w „Scriptores rerum Prussicarum” hrsg. von T. Hirsch, M. Töppen, Bd I 57.l Leipzig 1861.
• 1235 - „de Quedina” - „Preussisches Urkundenbuch” Bd. I. 89 von Philippi, A. Seraphin, Königsberg 1882.
• 1236 - „Insula Sancte Marie”- „Pommerellisches Urkundenbuch”, Bd I 46, hrsg, von M. Pearlbach,Danzig 1881-1882. Także „Codex diplomaticus Prussicus” Bd.I 45, hrsg. von J. Voigt, Königsberg 1836-1861. Także „Urkundenbuch zur Geschichte des vormaligen Bisthums Pomesanien” w „Zeitschrift des Historischen Vereins für den Regierungsbezirk Marienwerder” H. Cramer, Bd. II Marienwerder 1885-1887.
• 1236 - „castrum quod dicitur paruum Quedin”- chodzi tu mały zamek na wyspie wiślanej jako przeciwstawienie dużemu już założonemu na lądzie stałym.„Codex diplomaticus Prussicus” Bd.I 46, hrsg. von J. Voigt, Königsberg 1836-1861. Także „Urkundenbuch zur Geschichte des vormaligen Bisthums Pomesanien” w „Zeitschrift des Historischen Vereins für den Regierungsbezirk Marienwerder” H. Cramer, Bd. I Marienwerder 1885-1887. Także „Pommerellisches Urkundenbuch”,Bd I 46, hrsg, von M. Pearlbach, Danzig 1881-1882.
• 1239 - „Insula Sancte Marie”- „Pommerellisches Urkundenbuch”,Bd I 48, hrsg, von M. Pearlbach, Danzig 1881-1882.
• 1243 - „insule de Quidino” - „Preussisches Urkundenbuch” Bd. I. 108 von Philippi, A. Seraphin, Königsberg 1882. Także „Codex diplomaticus Warmiensis”, hrsg, von C. P. Woelky und J.M. Saage. Bd I 7 Mainz 1860.
• 1250 - „Insulam s. Marie”- „Preussisches Urkundenbuch” Bd. I. 89 von Philippi, A. Seraphin,Königsberg 1882
• 1251 - „Quidin” - „Preussisches Urkundenbuch” Bd. I. 172 von Philippi, A. Seraphin,Königsberg 1882.
• 1254 - „...castrum et civitas Insule S. Marie” „Preussisches Urkundenbuch” Bd. I. 223 von Philippi, A. Seraphin, Königsberg 1882
• 1264 – „Quidinensis Episcopus” - „Kodeks dyplomatyczny Polski”- t.2, L. Ryszczewski, A . Muczkowski , Warszawa 1848-1852.
• 1287 - „Insula beate virginis” - „Preussisches Urkundenbuch” Bd. I. 322 von Philippi, A. Seraphin, Königsberg 1882. Także „Pommerellisches Urkundenbuch”,Bd I 378, hrsg, von M. Pearlbach, Danzig 1881-1882.
• 1313 - „Insula s. Marie” - „Preussisches Urkundenbuch” Bd. II 58, hrsg. von M.Hein, E. Maschke, Königsberg 1932 i ok. 30 podobnych zapisów w „Preussisches Urkundenbuch”.
• 1330 - „Insula Sancte Marie” - „Urkundenbuch des Bisthums Culm” 172, hrsg. von C. P. Woelky, Danzig 1884-1887.
• 1336 - „Marienwerder” - „Preussisches Urkundenbuch” Bd III. 35, hrsg. von M.Hein, H. Koeppen, Aalen 1958-1961 i n.
• 1340 - „Margenwerder” - „Preussisches Urkundenbuch” Bd III. 235, hrsg. von M.Hein, H. Koeppen, Aalen 1958-1961 i n.Merginwerder” - „Preussisches Urkundenbuch” Bd III. 236, hrsg. von M.Hein, H. Koeppen, Aalen 1958-1961 i n. I ok. 60 takich wpisów w „Preussisches Urkundenbuch”„Insula s. Marie” - „Preussisches Urkundenbuch” Bd III. 236, hrsg. von M.Hein, H. Koeppen, Aalen 1958-1961 i n.
• 1343 - „Marienwerder” - „Codex diplomaticius Prussicus” Bd II. hrsg. von. C. P. Woelky und J. M. Saage, Mainz 1860-1864 i ok. 50 dalszych wpisów.
• 1346 - „Merginwerdir” - „Preussisches Urkundenbuch” Bd IV. 30, hrsg. von. H. Koeppen, Marburg 1960 i ok. 80 podobnych zapisów do końca czasów krzyżackich przed 1454 - „Quedzyn alias Marienwerder” - „O ludności polskiej w Prusiech niegdyś krzyżackich” 104, W. Kętrzyński Lwów 1882
• 1466 - „Quidzyn alias Marienwerder” - w akcie pokoju toruńskiego - ”Urkundenbuch des Bisthums Culm” 517 hrsg. von C. P. Woelky, Danzig 1884-1887.
• 1470 - „Qwedzyn” - „Urkundenbuch zur Geschichte des wormaligen Bisthumus Pomesanien” H. Cramer - „Zeitschrift des Historischen Vereins fur den Regierungsbezirk Marienwerder” 234, H. 15-18, Marienwerder 1885-1887.
• 1513 - „Quidzin” - „Marticularum Regni Poloniae summaria” T. IV. nr 2029 i n., wyd. T. Wierzbowski Warszawa 1905-1919
• 1565 – „Kwidzyn” - „Lustracja województw malborskiego i chełmińskiego 1565” 13, wyd. S. Hoszowski Gdańsk 1961, ku „kwidzyn iu” - „Lustracja województw malborskiego i chełmińskiego 1565” 95, wyd. S. Hoszowski Gdańsk 1961, za „Kwidzynem” - „Lustracja województw malborskiego i chełmińskiego 1565” 36, wyd. S. Hoszowski Gdańsk 1961, na „Kwidzynie” - „Lustracja województw malborskiego i chełmińskiego 1565” 10, wyd. S. Hoszowski Gdańsk 1961 i n.,
• 1687 - „Kwidzyn” - ”Urkundenbuch des Bisthums Culm” 1088, hrsg. von C. P. Woelky, Danzig 1884-1887;
• 1735 - „Kwidzyn” - Seria „Fontes” T. XXXIV 356, Towarzystwo Naukowe w Toruniu, Toruń od 1897
• 1790 - „Marienwerder” - „Karte von Ostpreussen nebst Preussisch Litauen und Westpreussen nebst des Netzedistrict” (mapa w skali 1 : 150 000 sporządzona ok. 1790 r.), Schrotter Berlin 1803-1810.
• 1884 - „Kwidzyn” - „Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich”, T. V. 20, Warszawa 1880-1902.
• 1935 - „Kwidzyń” -Wojskowy Instytut Geograficzny, Warszawa 1935, Arkusz Kwidzyń, Pas-34-Słup-28A.
• 1936 – „Kwidzyn” - „Słownik geograficzny państwa polskiego i ziem historycznie z Polską związanych” T. I. 581, „Pomorze Polskie. Pomorze Zachodnie. Prusy Wschodnie”, pod red. S. Arnolda, Warszawa 1936-1939
• 1941 - „Marienwerder” - „Karte des Deutschen Reichs 1 : 100 000”, Grossblat 42 (Marienwerder), Reichsamt fur Landesaufnahme, Berlin 1941.
• 1946 - „Kwidzyn” - M.P. 1946 nr 44 poz. 85 "Zarządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 7 maja 1946 r. o przywróceniu i ustaleniu urzędowych nazw miejscowości.". W zarządzeniu podano błędną nazwę "Kwidzyń", która została poprawiona w sprostowaniu dołączonym na końcu zarządzenia. Patrz źródło u dołu strony.
• 1951 - „Kwidzyn (niem. Marienwerder)” - „Słownik nazw geograficznych Polski zachodniej i północnej wg. uchwał Komisji Ustalania Nazw Miejscowych pod przew. S. Srokowskiego” 155, cz. I-II, Wrocław – Warszawa 1951.
• inne spotykane formy (Kwidzyna)

Po wojnie zmiana dotychczasowej nazwy Marienwerder na Kwidzyn ustalona została Rozporządzeniem Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 7 maja 1946r. (Monitor Polski Nr 044, poz. 085).

Niektóre źródła mają charakter niejako wtórny to znaczy autorzy powołują się często na dokumenty, które nie przetrwały do dzisiejszych czasów.

A teraz co mówią o nazwie Kwidzyna językoznawcy:

Staropruska nazwa dzierżawna prymarna odpowiadająca nazwie osobowej zrekonstruowanej „Kwedins”, porównanej do „Quedun”- „Die altpreussischen Personennamen” 50, R. Trautmann, Göttingen 1925, lub wg „Die altpreussischen Ortsnamen” 78, G. Gerullis, Berlin – Leipzig 1922 sekundarna z formantem -in- od nazwy osobowej zrekonstruowanej „Kwede”.

Formant ten był używany tak w antroponimii jak i w toponimii, stąd jednoznacznie rozstrzygnięcie nie jest możliwe. Co do funkcji formantu -in- zobacz Die altpreussischen Ortsnamen” 253, G. Gerullis, Berlin – Leipzig 1922. Pod względem znaczeniowym imię zrekonstruowane Kwedins lub *Kwed(i)s jest niejasne. Można porównać z litewskim „Kwedziu” w . „Lietuvos TSR Administracinis-teritorinis suskirstymas” 777, Vilnius 1959 i litewską nazwą osobową z Wilna „Kvedys” - „Lietuviu antroponimika” 79, Z. Zienkevicius (??!), Vilnius 1977, którą autor wywodzi jednak od białoruskiego. Chved- (Teodor).

Źródła

• Zestawienie na podstawie Hubert Górnowicz "Toponimia Powiśla Gdańskiego" Gdańsk 1980
• Rok 1946 na podstawie M.P. 1946 nr 44 poz. 85 w bazie Sejmu RP
• http://www.westpreussen.de/
• Monitor Polski - Rocznik 1946 Nr 044
• Przyjaciel Ludu Nr 4. 1839r.